بایسته های فقه پژوهی در تامین اجتماعی

تامین اجتماعی یکی از گسترده ترین نظام هایی است که برای رفع نیازهای معیشتی انسان طراحی گردیده است به گونه ای که مخارج آن امروزه در حدود یک سوم از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها را به خود اختصاص داده و تمامی مراحل گهواره تا گور زندگی افراد را در بر گرفته است. تامین اجتماعی با چنین عنوانی در آموزه های اسلامی مطرح نگردیده ولی حمایت از مخاطرات زندگی افراد با عناوینی چون فقیر، مسکین، ابن السبیل، یتیم و غارمین و با راهکارهایی مانند زکات، خمس، فیء و انفال، انفاق، صدقات، اوقاف و احسان مورد تاکید قرار گرفته است. در سده اخیر در بستر بنیادهای فکری، فرهنگی و تحولات صنعتی جوامع غربی الگوی جدیدی از تامین اجتماعی پدیدار گردید و به تدریج در کشورهای اسلامی نیز استقرار یافت. از آنجا که الگوی جدید از جهات متعددی، به ویژه در راهبردهای بیمه ای آن، با راهکارهای اسلامی متمایز بود، ارائه نظریه روزآمد اسلامی در این زمینه را ضرورت بخشید. با این حال، صرف نظر از معدود کسانی مانند شهید صدر«ره» که به طور مبنایی به تبیین موضع اسلام در این زمینه پرداخته اند، اندیشمندان مسلمان به خصوص عالمان فقه، این مسئله را به تناسب میزان اهمیت و جایگاه آن مورد توجه قرار نداده اند. این مقاله این فرضیه را دنبال می کند که ادبیات موجود فقهی به ویژه در فقه امامیه، به دلیل عدم شناخت صحیح از ماهیت تامین اجتماعی جدید و یکسان انگاری بیمه های اجتماعی با بیمه های تجاری، با نوعی تقلیل نگری در شان و منزلت این مسئله مواجه است. مقاله تلاش می کند با تبیین موضوع و ماهیت تامین اجتماعی جدید و اشکالات آن، تمایزات بیمه های اجتماعی با بیمه های تجاری را آشکار نموده و با بازگویی اهم مسائل و چالش های فقهی تامین اجتماعی، ضرورت ورود جدی تر فقه به این عرصه را تبیین نماید.