سیر تحول فضاهای شهری سنتی در شهرهای ایرانی - اسلامی؛ قبل از مدرنیسم تا پست مدرن

اسلام یک تمدن، فرهنگ و پیام اصلاح همراه با دانش است و شهرهای اسلامی نیز بارزترین تظاهرات آن می باشند. در چهار دوره (زوال امپراطوری روم،اوایل عصر میانه، شهرنشینی زیاد و اواخر عصر میانه) تکاملی که شهرهای اروپایی در فاصله قرون 3 تا 16 از سر گذرانده اند، مطالعه شهرهای اسلامی در دوره های دوم و سوم یعنی در فاصله قرون 9تا 13 میلادی اهمیت زیادی دارد.در این دوران بارزترین ویژگی که هویت جداگانه ایی به شهرهای اسلامی نسبت به شهرهای اروپایی بخشید، مفهوم و استفاده از فضاهای عمومی، محلی و مالکیت ها در شهرهای اسلامی است. شهرهای ایرانی در دوره های اولیه ورود اسلام به این قلمرو به همان شکل اولیه (کهن دژ،شارستان و ربض) به حیات خود ادامه می دادند تا اینکه اسلام بتدریج ویژگی های خود را بر این شهرها دیکته کرد، این تمدن وفرهنگ به دو روش «تولید عناصر جدید در شهر» و «تکامل وتغییر عناصر قدیمی»، شهرهای ایرانی را دستخوش تحول کرده و به نوعی آن ها را تبدیل به شهرهای ایرانی- اسلامی کرد. این تغییردر پنج مرحله شهرنشینی تحت عنوان پنج سبک خراسان، رازی، آزری،اصفهان و تهران از سال 600 تا 1900 میلادی صورت پذیرفت. در این مقاله فرایند تحول شهر ایرانی- اسلامی قبل از ورود مدرنیسم در دو مرحله که یکی به عنوان مرحله گذار (600 تا 1500 م) و دیگری مرحله حیات دوباره (1500 تا 1920) نامیده می شد، موراد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. اما از سال 1920 به بعد با ورود دیدگاه مدرنیسم به عرصه برنامه ریزی و طراحی شهری شهرهای ایرانی- سلامی این شهرها دستخوش تحولات زیادی شدند که از جمله آن می توان به تخریب ساختار محله های شهری، تغییر هویت میدان ها و تغییر فرم فضایی بازار اشاره کرد. طرح ها و الگوهای مدرنیستی که این تغییرات را در شهرهای ایرانی – اسلامی بوجود آورده بودند شبیه به طرح ها و الگوهای پست مدرنیستی هستند، اما برنامه ریزان پست مدرن با تکیه بر نظرخواهی ومشارکت مردم در راه حل ها سعی در انعطاف پذیرتر کردن طرح ها دارند. این ویژگی در شهرهای اسلامی می تواند نوعی برگشت به الگوهای سنتی شهر اسلامی را تقویت کند. در مجموع نتایج متعددی از این پژوهش بدست آمد که از جمله آن ها می توان به این دست آوردها اشاره کرد که؛ شهرهای اسلامی در ارتباط و در تمایز با شهرهای اروپایی به هویت جداگانه ای رسیده-اند که البته این روش نمی تواند لازمه هویت یابی هر نوع شهری باشد و همچنین این نتیجه مهم که فضاهای شهرهای ایرانی- اسلامی تحت تاثیر مستقیم وقایع تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این سرزمین تکامل یافتهاند و...