تحلیلی بر مطالعه شکل شهر اسلامی

مطالعه شکل شهر اسلامی در تقاطع نظامهای علمی گوناگون قرار گرفته است. گرچه گستردگی پژوهشگران به افزایش درک ما از پیچیدگی های شکل شهرهای اسلامی کمک کرده، اما در عین حال سنتها، اهداف تحقیقاتی و نظامهای علمی مختلف باعث بروز اغتشاش ها و سردرگمی هایی در این عرصه شده است. نوشتار حاضر در پی شناسایی، دسته بندی و تفسیر، یا نگاشت، پژوهشگران اصلی در حوزه مطالعه شکل شهر اسلامی است. مدل انتخابی و مورد استفاده در این تحقیق، مدل گاثیر و جیلیلاند است که در سال 2006 ارائه کردهاند. بدین منظور یک پیمایش دو سطحی از رویکردهای متداول در این عرصه ارائه شده است. بر این اساس در سطح نخست مطالعات بر اساس هدف اکتشافی آنها به دو دسته شناختی که در پی فراهم آوردن تعریف یا توسعه چارچوبی تبیینی هستند، و هنجاری که هدف آنها تعیین کیفیاتی است که بر پایه آنها شهر باید در آینده ساخته شود، تقسیم شده اند، سپس یک تمایز ثانوی بین رویکرد دروننگر که شکل شهر را به عنوان نظامی نسبتا مستقل میپندارد و رویکرد بروننگر که شکل شهر را به عنوان متغیر وابسته یا محصول فرعی عوامل خارجی تلقی مینماید برقرار شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که به رغم فراوانی پژوهش های انجام شده در باب شکل شهر اسلامی، بیشتر این مطالعات سعی در تبیین و توضیح شکل شهر داشته اند و کمبود مطالعات مربوط به بایدها و الزامات برنامه ریزی و طراحی شهر بر اساس اصول اسلامی مشهود است.