جلوه های نقیضه در دو داستان «پریزاد و پریمان» و «مشی و مشیانه» اثر صادق چوبک

صادق چوبک یکی از نویسندگان معاصر ایران است که اغلب از او به عنوان نویسنده ناتورالیست یاد می شود. او به همراه نشان دادن واقعیت در آثارش از طنز نیز بهره برده است. نگارندگان بر آن نیستند تا رد طنز را در آثارش جست وجو کنند، بلکه هدفشان آن است که جلوه های نقیضه را در دو اثر متفاوت از دیگر آثارش نمایان سازند که اتفاقا همراه با طنز است. نقیضه را می توان شگردی در میان انواع شیوه های طنزپردازی پرخاشگرانه دانست که در گونه های متنوع ادبی نمایان می شود. داستان «پریزاد و پریمان» داستانی افسانه ای است و «مشی و مشیانه» به شکل نمایش نامه در سه سن در انتهای کتاب «سنگ صبور» چوبک آمده است. در هر دو اثر، چوبک با آشنایی زدایی از مفاهیم اسطوره ای، به نقیضه سازی روی آورده است. هدف نگارندگان در این مقاله این است که نشان دهند نقیضه در دو اثر نویسنده چگونه خود نمایی کرده است. ازمیان آثار چوبک، این دو داستان از نظر جلوه های نقیضه بسیاربرجسته به نظر می رسیدند از آنجا که این دو داستان ظرفیت های متنوعی برای خوانش در اختیار قرار می-دادند، پس ازتعریف نقیضه و ویژگی های آن، به شیوه تحلیلی جایگاه آن را در نظریه های ادبی چون فرمالیسم، ساختارگرایی، ساخت شکنی و همچنین منطق گفت و گویی بررسی می شود. نتایج نشان می دهد که از منظر نظریه فرمالیستی، نقیضه در این دو داستان به آشنایی زدایی از مفاهیم اسطوره ای چون آفرینش انسان اولیه و فرجام جهان می پردازد. از دیدگاه ساختگرایان، نقیضه یکی از انواع بینامتنیت یعنی زبرمتنیت است. نقیضه نوعی زبرمتن است که در رابطه ای نیتمند، بازیگوشانه و هجوآمیز با زیرمتن قرار می گیرد. از دیدگاه پساساختگرایان نقیضه در این دو اثر، باعث نقص و از هم گسیختن ساختارهای اولیه آن (اصل متون زرتشتی) می شود. نقیضه از دیدگاه باختین نیز با منطق گفت وگویی ارتباط برقرار می کند که در آن زبان ها و سبک هایی گوناگون نهفته است. در هر دو اثر دو دیدگاه ناهمساز وجود دارند که در تقابل با همدیگرند.