نقد و بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج البلاغه

تجسم گرایی یکی از زیر شاخه های اصلی هنجارگریزی معنایی است. این نوع از هنجارگریزی به بررسی شاخصه ها و عناصر زیبایی شناسانه در متون ادبی می پردازد و ارتباط ناگسستنی با علم بلاغت و آرایه های ادبی به کار رفته در آن دارد. تجسم گرایی عمدتا برای بیان مفاهیم مجرد و عقلی به کار می رود تا با به تصویر کشیدن این دسته از مفاهیم در قالب صورت های مجسم، حسی و ملموس زمینه ساز پویایی و تحرک تصاویر در متون ادبی گردد. تجسم گرایی به زیر شاخه های فرعی دیگری همچون جاندارپنداری، سیال پنداری و جسم پنداری تقسیم می شود که با توجه به ماهیت و ویژگی های هر یک از آنها، کارکردشان در متون مختلف از بسامد متفاوتی برخوردار است. نهج البلاغه در ابعاد متعدد خود، چه از نظر صورت و چه از لحاظ محتوا و مضمون پیوند مستحکمی با قرآن کریم دارد؛ از این رو نوع بیان حضرت در بازگو کردن مفاهیم معرفتی و یا اندیشه های شخصی ایشان، انعکاسی از بیان ادیبانه و هنرمندانه ی قرآن کریم است؛ به همین جهت بسیاری از تصاویر ادبی قرآن در متن نهج البلاغه نمود بارزی یافته است. حضرت علی(ع) در بیان ادیبانه خود، تا آن جا پیش می رود که پیوستگی و درهم تنیدگی کلام ایشان با کلام وحی یکی می شود و این درهم تنیدگی به گونه ای است که متن و بینامتن در کلام حضرت یک هویت واحد می یابد. آن چه در این مقاله بدان پرداخته می شود، بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج البلاغه از منظر روابط هنجارگریزی معنایی است. بر این اساس در پژوهش حاضر، کارکرد تصاویر تجسمی قرآن که در قالب صورت های انسان پنداری، حیوان پنداری، جسم پنداری و... نمود می یابد، در نهج البلاغه بررسی و ارزیابی می گردد تا چگونگی کارکرد هر یک از انواع یاد شده در بافت کلام حضرت(ع) تحلیل و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان تصاویر تجسمی، جاندارپنداری در نهج البلاغه نسبت به سایر انواع تجسم گرایی از بسامد بالاتری برخوردار باشد.