تکتونیک فعال و ارتباط آن با حجم مخروط افکنه ها (مطالعه موردی: پنج حوضه آبخیز در شمال شرق ایران مرکزی)

در مناطق فعال زمین شناسی، ارتباط هماهنگی بین اشکال توپوگرافی سطح زمین و سیستم های هیدرولوژی وجود دارد، به طوری که می توان یک برآورد کمی بین فعالیت های نئوتکتونیکی و فرم های سطح زمین انجام داد و به تبیین و مدل بندی تکامل چشم انداز زمین پرداخت. در این پژوهش مخروط افکنه های پنج حوضه آبخیز سبزوار، داورزن، جوین، صفی آباد و اسفراین در حوضه آبخیز کویر مرکزی به تعداد 140 مخروط افکنه مورد بررسی قرار گرفت. پارامترهای شعاع مخروط افکنه (r) و ارتفاع (h) با استفاده از نرم افزار آرک جی ای اس و زاویه جاروب مخروط افکنه ها (S) با استفاده از زاویه سنج الکترونیکی به دست آمد. سپس حجم هر یک از مخروط افکنه ها با استفاده از روش های چرچ و گیلز محاسبه شد و رابطه خطی و ضریب همبستگی میان حجم مخروط افکنه ها (V) و مساحت حوضه ی آبریز تغذیه کننده آنها (BA) برقرار گردید. در گام بعد با استفاده از شاخص های ژئومورفولوژیک، میزان فعالیت های تکتونیکی منطقه (Lat) ارزیابی شد بطوریکه مخروط افکنه های حوضه های جوین، صفی آباد و اسفراین در کلاس فعالیت های زمین ساختی زیاد و مخروط افکنه های حوضه سبزوار در کلاس فعالیت های زمین ساختی متوسط و مخروط افکنه های حوضه آبخیز داورزن در کلاس فعالیت های زمین ساختی کم قرار دارند. نتایج این پژوهش نشان داد، هر چند بایستی بین حجم مخروط افکنه ها (V) و مساحت حوضه آبریز بالا دست (BA) رابطه معناداری وجود داشته باشد، اما در حوضه های مورد مطالعه به جز حوضه داورزن که دارای ضریب همبستگی بالایی (742/0) بین دو عامل مذکور می باشد در دیگر حوضه ها هیچ گونه رابطه ای بین حجم مخروط افکنه ها (V) و مساحت حوضه آبریز بالا دست (BA) دیده نمی شود. بنابراین تکتونیک نقش اصلی را در افزایش یا کاهش حجم مخروط افکنه ها داشته و مساحت حوضه ی بالا دست مخروط افکنه ها (BA) به عنوان یک عامل فرعی عمل می کند.