بازیابی ساختار فضایی شهر تاریخی ساوه با اتکای به آثار معماری و شواهد باستان شناسانه

بی تردید بافت قدیم شهرها را می توان حافظه تاریخی آن ها به حساب آورد. این مجموعه ها، گنجینه های گران بهایی از تاریخ تمدن ملت ها را در خود جای داده و سخاوتمندانه، فرهنگ، اعتقادات مذهبی، فنون و هنرهای سازندگان خود را در اختیار محققان قرار می دهند. بدین سبب است که هرگونه اقدامی در جهت خدشه وارد کردن به این آثار را می توان به مثابه تخریب حافظه شهر محسوب داشت. در این میان، ساوه از نادر شهرهایی است که بافت تاریخی ارزش مند آن، آثار و بناهای مربوط به قرون اولیه اسلامی تا روزگار پهلوی را در خود حفظ نموده است. به رغم اهمیت شهر ساوه در شکل گیری تحولات تاریخی ایران در دوران اسلامی، مطالعات باستان شناسی مستمر و هدفمندی در بافت تاریخی آن به ثبت نرسیده و پرسش های فراوانی در خصوص ویژگی های ساختار فضایی این شهر تاریخی بی پاسخ باقی مانده است. اگرچه بافت تاریخی این شهر به دلایلی نظیر جنس نامناسب و دوام کم خاک، سیل و زلزله های متعدد و بیش تر از همه ساخت و سازهای بی ضابطه، آسیب فراوان دیده است، لیکن تعدادی از بناهای تاریخی ارزش مند آن به اندازه ای سالم مانده اند که با گاه نگاری و مطالعه چیدمان فضایی آن ها می توان سازمان فضایی شهر را بازیابی نمود. در نیل به این هدف، تلاش گردید تا ضمن بهره برداری از کلیه منابع مکتوب مرتبط با شهر ساوه، تمام بناهای تاریخی آن مستندسازی و ویژگی های آن ثبت و ضبط گردد. هم چنین کلیه عوامل اثرگذار بر رشد و توسعه شهر (نظیر وضعیت توپوگرافی، شیب شهر، جهت وزش باد، شبکه های ارتباطی، سیستم های آب رسانی و...) مشخص شده اند. در نتیجه این پژوهش مشخص گردید که هسته اولیه شهر در محدوده جنوبی آن شکل پذیرفته و در قرون میانی اسلامی (5 تا 9 ه .ق) بر پیرامون مسجد جامع سلجوقی توسعه یافته است. هم چنین مشخص گردید که به روزگار صفوی شهر ساوه به جانب شمال و در دوران قاجار نیز شهر به جهت شمال غرب، گسترش داشته است.