مطالعه تطبیقی الگوهای آینده نگاری بکارگرفته شده در مطالعات مدیریت بحران در جهان

توجه به آینده و تغییرات روز افزون آن به عنوان یکی از اساسی ترین ضرورت های هر سیستم مدیریت بحران محسوب می شود و شناخت مناسب آینده مزیت ها و توانمندی های مدیریت بحران را ارتقاء خواهد داد. با توجه به رشد فزاینده وقوع سوانح در جهان و افزایش قابل توجه خسارات و تلفات ناشی از سوانح و از سوی دیگر تغییرات روز افزون محیط، رویکردهای سنتی و واکنشی مدیریت بحران تبعات مناسبی را در پی نخواهند داشت. از این رو گرایش های مختلفی به سمت نگاه نظام مند و دقیق به سمت آینده با استفاده از روش ها و ابزارهای علمی و مستدل شکل گرفته است که در آن میان علم آینده پژوهی که بیش از هفتاد سال است در کشورهای مختلف جهان به توسعه رویکردها، نظریه ها و ابزارهای مختلف شناخت آینده پرداخته است، یکی از تمرکز های اصلی خود را به آمادگی در برابر بحران ها و پیشگیری از وقایعی که باعث غافلگیری در آینده خواهد شد، معطوف کرده است.
از سویی دیگر مجموعه مفاهیم و الگوهای آینده نگاری برای اجرای نظام مند، نیازمند استفاده از قالب ها و الگوهای اجرایی هستند. از دهه 1990 میلادی این الگوها که در جهان با رویکردهای مختلفی به کار گرفته شده است و از حالت تصادفی به حالت نظام مند تغییر شکل داده اند. هدف اصلی این مقاله شناسایی چگونگی طبقه بندی الگوهای موجود آینده نگاری در مدیریت بحران در جهان در یک دهه گذشته است. در این راستا، الگوهای شاخص در حوزه آینده نگاری مدیریت بحران در جهان شناسایی و بصورت تطبیقی با یکدیگر مقایسه شده اند.
روش شناسی استفاده شده در این مقاله از حیث جمع آوری داده ها کتابخانه ای– اسنادی است و رویکرد حاکم بر این مطالعه کیفی است و از حیث تجزیه و تحلیل اطلاعات از نوع تطبیقی است. این پژوهش از نظر جهت گیری های پژوهش از نوع کاربردی است چرا که به بررسی الگوهای اجرایی آینده نگاری مدیریت بحران در جهان پرداخته و در صدد ارائه طبقه بندی ویژه ای جهت شفاف سازی کاربرد الگوهای آینده نگاری در مدیریت بحران است. در این مقاله تعداد نه الگوی آینده نگاری در مدیریت بحران که چیدمان و رویکرد قابل توجهی داشته اند شناسایی و به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته اند. هر یک از این مدل ها بیانگر نوعی طرز تفکر، نگاه به آینده، برنامه ریزی و پیش تدبیری در خصوص آن است.
نتایج حاصل از این مطالعه در قالب جداول تطبیقی متناظر با الگوها بررسی و ارائه شده است. این نتایج بیانگر این موضوع است که الگوهای آینده نگاری در مدیریت بحران روند تکاملی را طی کرده اند و با وقفه زمانی نسبت به آینده نگاری فناوری، همان مسیر را طی کرده اند. در این خصوص استفاده از روش های آینده پژوهی به صورت مجزا، استفاده از رویکردهای مختلف و استفاده از آینده نگاری استراتژیک در مدیریت بحران از جمله الگوهای مختلفی است که در جهان استفاده می شود. در این مقاله سعی شده تا زمینه ای فراهم شود تا رویکردها و الگوهای آینده نگاری در مدیریت بحران تبیین شوند و تا چارچوب کاربردی جهت استفاده هر چه بهتر از رویکرد آینده نگاری در مدیریت بحران تهیه شود.