بررسی شمایل شناسی نقش مار در حوزه های فرهنگی ایران و آسیای میانه در عصر مفرغ: با تاکید بر ارزیابی تغییرات سبکی و مفاهیم اسطوره ای

تحولات نیمه نخست هزاره سوم م. سبب شد تا فرهنگ های شهری وسیعی در مناطق مختلف خاورنزدیک با شمایل نگاری ویژه ای در آثار هنری شان شکل گیرد که از باورها و اعتقادات آن ها منشا گرفته بود. از مهم ترین حوزه های فرهنگی در این دوره می توان به حوزه فرهنگی ایلام در جنوب غرب ایران با محوریت شوش و چغازنبیل،‏ حوزه فرهنگی جنوب شرق ایران با محوریت جیرفت،‏ حوزه فرهنگی سیستان با محوریت شهر سوخته،‏ حوزه فرهنگی دشت گرگان با محوریت بازگیر،‏ حوزه فرهنگی خراسان با محوریت شهرک فیروزه و چلو،‏ حوزه فرهنگی بلخ و مرو در آسیای میانه و حوزه های فرهنگی در حاشیه جنوبی خلیج فارس،‏ مکران،‏ پاکستان و دره سند اشاره کرد. هر یک از فرهنگ های شهری در این دوره به عنوان یک کانون فرهنگی- هنری با ایدئولوژی های اعتقادی،‏ سیستم های اجتماعی،‏ سنت ها و شمایل نگاری های هنری ویژه و منحصر به فرد شناخته می شوند. نقش مار به عنوان حیوانی اسطوره ای از دوره مس سنگ در آثار مادی- هنری کانون های فرهنگی ذکر شده با شمایل نگاری متفاوتی تجلی یافته است. در پژوهش حاضر تلاش می شود به روش مطالعه تطبیقی و رویکرد شمایل شناسانه،‏ تغییرات سبکی و مفاهیم اسطوره ای این نقش در کانون های شهری پیش از تاریخ ایران و آسیای میانه ارزیابی شود. نتایج پژوهش نشانگر این است که نقش مایه مار در هنر ایران شرقی و آسیای مرکزی علاوه بر الهام گیری از هنر ایران غربی و میان رودان،‏ به تدریج به علت پیوند با هنر،‏ باورها،‏ مناسبات آیینی و اساطیر ایران شرقی و آسیای میانه و تغییرات سطوح اجتماعی،‏ مذهبی و سیاسی این جوامع ادغام شده و نهایتا منجر به نوآوری هایی در مفاهیم و سبک های هنری این نقش شده است.