ارزیابی شاخص های تحمل به تنش خشکی در ژنوتیپ های برنج (Oryza sativa L.)

تنش خشکی یکی از مهم ترین تنش های غیرزیستی در گیاهان زراعی است که بر حسب زمان، مدت و شدت تنش می تواند عملکرد دانه را با تاثیر بر هر یک از اجزای آن کاهش دهد. این پژوهش با هدف ارزیابی پتانسیل ژنتیکی تحمل به خشکی روی عملکرد دانه (شلتوک) در ژنوتیپ های برنج انجام شد. آزمایش به صورت دو طرح مجزا در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در سال 1385 انجام شد. آبیاری مزرعه آزمایشی در هر دو محیط تنش و بدون تنش، تا ابتدای دوره پنجه دهی ژنوتیپ ها به طور یکسان و به صورت غرقابی انجام شد. سپس در آزمایش در شرایط خشکی، آبیاری به طور کامل قطع گردید، در حالی که در آزمایش در شرایط بدون تنش، آبیاری به طور کامل تا انتهای دوره رسیدگی انجام شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص های مختلف تحمل و حساسیت به خشکی بر اساس عملکرد دانه، ارقام Araguiua، Diwani، دم سفید، دم سرخ و حسن سرایی آتشگاه را به عنوان ژنوتیپ های حساس به خشکی معرفی نمودند این ارقام دارای بیشترین حساسیت به خشکی بودند و کمترین عملکرد شلتوک (به ترتیب 68/1، 48/1، 82/1، 96/1 و 14/2 تن در هکتار) را تولید نمودند. همچنین، ارقام نعمت، سپیدرود، IR64، بجار و IR50 بیشترین تحمل را به تنش خشکی نشان دادند و دارای بالاترین عملکرد شلتوک (به ترتیب 07/7، 59/4، 04/4، 03/4 و 38/4 تن در هکتار) بودند. این ارقام برای کشت در سال های خشک و شرایط کم آب و نیز به عنوان والدین تلاقی برای افزایش تحمل به خشکی ارقام والدین تجاری برنج توصیه می شوند. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی در شرایط تنش خشکی دو مولفه اصلی را شناسایی نمود که بیش از 98 درصد از واریانس شاخص ها را توجیه نمودند. ترسیم بای پلات بر اساس دو مولفه اصلی نشان داد که مولفه اول (پتانسیل عملکرد و تحمل به خشکی) همبستگی مثبت و بالایی را با شاخص های YS، YP، MP، GMP، HM و STI دارد. دومین مولفه (پاسخ به خشکی) همبستگی مثبت با شاخص های DRI و RDI داشت. تجزیه خوشه ایداده ها بر مبنای تمامی صفات مطالعه شده به روش حداقل واریانس وارد ژنوتیپ ها را در 4 گروه طبقه بندی نمود. برآورد میانگین گروه ها و تفاوت آنها از میانگین کل ژنوتیپ ها نشان داد که اختلاف معنی داری بین گروه ها از نظر کلیه صفات فیزیولوژیک و مرفولوژیک اندازه گیری شده وجود دارد.