ای هام تناسب در محور عمودی متن (با نگاهی به سیر تحول ای هام در کتب بلاغی پارسی)

مقاله حاضر در پی پاسخ به این سوال برآمده است که آیا ای هام تناسب آنگونه که از آثار قدما برمی آید تنها در سطح «یک بیت» یا «یک جمله» (محور افقی) نمود می یابد، یا می توان آن را در محور عمودی متن نیز نشان داد؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا به بررسی سیر تحول ای هام در کتب بلاغی پارسی پرداخته ایم و نشان داده ایم که ای هام، ای هام تناسب، ای هام ترجمه، ای هام تضاد، ای هام تبادر و… را برای اولین بار چه کسانی مطرح کرده اند. تعاریف و شواهد گوناگون آن ها را مورد بررسی و نقد قرار داده ایم، آرای قدما را با نظرات معاصران سنجیده ایم و در پایان، با ذکر شواهدی از حافظ و نفثه المصدور و دیگر متون به بررسی «ای هام تناسب در محور عمودی متن» پرداخته ایم. در این بخش، پس از ذکر شواهد متنی، معانی واژه های ای هامی در فرهنگ های معتبر فارسی پیگیری شده است و تا حد امکان تلاش شده به فرهنگ های متاخر استناد نشود. چنان که خواهیم دید، این گونه ای هام آوری با سبک شناسی ساختگرا کاملا سازگار و شایسته بررسی است.