بررسی تاثیر استدراکات بلاغیون بر روایی و پایداری ساختارمندی ایضاح البلاغه خطیب قزوینی

«خطیب قزوینی» یکی از برجسته ترین سخن شناسان مسلمان است. وی در تداوم سنت کلاسیک سخن شناسی اسلامی، چکیده باب سوم کتاب مفتاح العلوم سکاکی را با هدف تسهیل ارتباط با متن و یادگیری بهتر آن، با عنوان کتاب تلخیص المفتاح پدید آورد؛ اثری که حاوی برخی از آرای خود او در علم بلاغت نیز بود. سپس، وی ایضاح را برای شرح و تکمیل مطالب تلخیص المفتاح نوشت، اما کتاب ایضاح به رغم تاخر، پخته و مشروح تر بودن آن، نتوانست در برابر چکیدگی کتاب تلخیص، جایگاه شایسته ای به دست آورد و بدین سان، به تدریج شان ایضاح در بین جویندگان علم و پژوهندگان سخن شناسی و بلاغت مغفول ماند. در زبان فارسی نیز کار درخور و بایسته ای بر این کتاب ارجمند انجام نگرفته است و یا حتی ترجمه فارسی کاملی از این متن نداریم که بدین مهم همت گماشته باشد. این نوشتار با مروری کوتاه بر سیر تطور دانش بلاغت و ساختار تاریخی سخن شناسان مسلمان و امهات کتب این علم، ایضاح خطیب قزوینی را در کانون توجه خود قرار داده است و ضمن معرفی آن، به نمونه هایی از استدراکات دانشمندان بلاغی متاخر در باب آرای خطیب قزوینی در محدوده دانش معانی و تاثیر این آراء در زیربنای مفهوم پیشنهادی خطیب برای دانش بلاغت می پردازد.