جستارگشایی در ظرفیت های فلسفه اسلامی در برهانی کردن حرکت نفس

بحث از حرکت نفس، مسئله‏ای نسبتا جدید و محصول تاملاتی در آرای فیلسوفان گذشته است. گرچه فیلسوفانی چون ابن‏سینا و صدرالمتالهین مبحثی جداگانه به آن اختصاص نداده‏اند، اما از لوازم مبانی ایشان می‏توان به نظریاتی در این باب دست یافت. ابن‏سینا به تبع ممتنع دانستن حرکت در جوهر و حرکت در مجردات، نفس را اولا تنها در ناحیه اعراضش و ثانیا فقط در حیات مادی‏اش متحرک می‏داند؛ گرچه امکان تکامل برزخی را نفی نمی‏کند. صدرالمتالهین، جوهر نفس را متحرک می‏داند، اما همچنان به مشروط بودن حرکت به مادیت ملتزم است. در گام اول این نوشتار، آرای فیلسوفان مذکور در باب حرکت نفس ذکر شده است. در گام دوم، محل نزاع و مشکل اصلی در متحرک دانستن جوهر نفس بررسی شده است و در گام سوم، شش راه به عنوان ظرفیت‏های حکمت متعالیه برای برهانی کردن حرکت نفس پس از مفارقت از بدن طرح گردیده است.