از موجودات تراریخته تا تراانسان گرایی: ضرورت ارزیابی اخلاقی و قانونگذاری

در قرن بیستم فناوری های زیستی و مهندسی ژنتیک کاربردهای بسیاری در حوزه های مختلف به خصوص حوزه سلامت، کشاورزی و محیط زیست داشته اند. ظهور این فناوری ها با طیفی از تحولات از اصلاح ژنتیکی، تولید موجودات تراریخته (Genetically Modified Organisms) تا تراانسان گرایی همراه گردیده است.مطابق با اصل احتیاط (Precautionary Principle) هنگامی که تهدیدات و زیان هایی به واسطه استفاده از یک فناوری برای سلامت انسان یا محیط زیست متصور است که این مضرات از نظر علمی احتمالی و نامعلوم هستند، لحاظ نمودن اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه الزامی است (1). با این حال، کاربرد فناوری های زیستی باعث برخاستن چالش های اخلاقی و حقوقی متعددی شده است که پیامدها و عواقب آن به صورت پیشرونده ای گریبان گیر بشریت و محیط پیرامون وی گردیده است.طی دهه گذشته محصولات غذایی دستکاری ژنتیکی شده (تراریخته) GMOs که با استفاده از فناوری های زیستی مدرن تولید می شوند، توجهات جهانی را به خود معطوف داشته است تا حدی که آسیب های ناشی از این محصولات سبب توسعه ابزارهایی برای ارزیابی خطرات آن ها و حتی شکل گیری کمپین های ملی برای مخالفت با تولید و واردات این محصولات گردیده است (2). عمده محصولات تراریخته تجاری سازی شده شامل دانه های سویا، ذرت، پنبه و دانه های روغنی، مانند کلزا است. در «اصلاح ژنتیکی» ژن های بیگانه ای وارد ساختار وراثتی گیاهان و جانوران نمی شود و به طور طبیعی نیز در محیط زیست صورت می پذیرد، مانند پیوندزدن گونه های گیاهی همسان، اما «محصولات تراریخته» حاصل ورود ژن های بیگانه با روش مهندسی ژنتیک در ساختار یک گیاه یا جانور می باشند (3).همگام با این تحولات، دستکاری در ژنوم انسان با مقاصدی مانند شبیه سازی و روبات های هوشمند باعث شکل گیری جریانی به نام تراانسان گرایی (Transhumanism) گردیده است. امریکا مهد اندیشه های ترابشرگرایانه است که اندیشمندان و نظریه پردازان با گرایش ها و جریان های متعدد در آن ظهور پیدا کرده اند و با گذشت زمان بر تنوع آن ها افزوده می شود. با این حال، در سایر کشورهای جهان همچون روسیه، انگلیس، فرانسه و آلمان، انجمن ها و بنیادهای مختلفی در زمینه ترابشرگرایی شکل گرفته و فعالیت می کنند. پیروان تراانسان گرایی مردم سالار از یکسو بر شان انسان و حق استفاده از فناوری برای پیشرفت بشریت و از سوی دیگر برای حفاظت از آزادی های فردی و حمایت از ارزش هایی، چون همبستگی و عدالت اجتماعی تاکید دارند (4).این جریان ها بر لحاظ نمودن مسائل اخلاقی و حقوقی در سیاست های سلامت برای استفاده از فناوری های زیستی در راستای به حداکثررسانی منفعت عموم و به حداقل رسانی خطرات و آسیب های ناشی از این فناوری ها، توجیه و مشارکت عموم و عدالت در بهره گیری از این فناوری ها دلالت دارد (5).در نهایت اتخاذ سیاست هایی برای اخلاق مداری و قانونمندی با در نظرگرفتن تفاهم نامه های قابل قبول بین المللی، در چارچوب حقوق شهروندی ضرورت دارد تا ضمن ارزیابی خطرات و جلوگیری از آسیب های ناشی از به کارگیری فناوری های زیستی نوین، سلامت و خوب زیستی انسان را از طریق توسعه و پیشرفت جوامع به ارمغان بیاورد.