فارسی گویی و فارسی گزینی اسماعیل جرجانی

کتاب ذخیره خوارزمشاهی (نگاشته سید اسماعیل جرجانی)، از بنیان های گران سنگ طب سنتی ایران و دانشنامه ای کم نقصان از دانستنی های پزشکی تا زمان مولف است که به زبان پارسی شیوا و به گونه ای آسان یاب نگاشته شده است. پارسی گویی و پارسی گزینی اسماعیل جرجانی در روزگاری که زبان تازی، زبان دانش و ابزار پیوند با جهان دانش بود، شایسته تامل است. او کوشیده است تا برای واژگان و مصطلحات طبی و دارویی از برابرهای فارسی استفاده کند؛ اما برای اینکه این پارسی نویسی، کارکرد و دلالت زبان را خدشه دار نکند در بیشتر موارد ابتدا واژه عربی را که در آن روزگار مرسوم تر بوده به دست داده و سپس برابر پارسی آن را ذکر کرده است. پرشمار است. در « ذخیره » این برابرنهاده های فارسی در آثار جرجانی بویژه در کتاب این مقاله، شمار اندکی از این واژگان، که در کتاب های شعر و نثر هم شواهدی دارد با توضیحاتی آمده است. ابتدا جمله از کتاب ذخیره نقل، و سپس توضیحات و شواهد آن از متون نظم و نثر به دست داده شده است.