بازشناسی مفهوم «خیال» و جایگاه آن در معرفت شناسی دینی از منظر قرآن و حدیث

در تاریخ فلسفه اسلامی از زمان فارابی تا عصر حاضر، قوه خیال و عالم خیال از مباحث بسیار مهم بوده است؛ زیرا بسیاری از مباحث کشفی، علمی و فلسفی را تنها با محوریت خیال می توان تبیین و توجیه نمود. ولی در فلسفه های معاصر، نقش معرفتی خیال به عنوان واسطه ای میان احساس و عقل، مورد غفلت قرار گرفته است. سوال اساسی این نوشتار، آن است که واژه «خیال» از چه مفهومی برخوردار است؟ و همچنین آموزه های دینی چه جایگاه و نقشی برای خیال در معرفت شناسی قایل شده است؟ و نیز معرفت حاصل از راه خیال، تا چه اندازه دارای ارزش معرفت شناختی است؟ نتایج پژوهش حاضر که بر پایه مطالعات اسنادی و به روش توصیفی تحلیلی است، نشان داد: خیال؛ حقیقتی است که آن به آن، جلوه گری می کند. صورتی است جزیی که شباهتی به واقع دارد؛ یعنی از شکل و مقدار برخوردار بوده، ولی ماده و مدت ندارد. از این جهت لغت شناسان از خیال با عناوینی همچون «شبیه به صورت» و «سایه گون» تعبیر کرده اند. خیال به عنوان بخشی از شناخت باطنی انسان، در معرفت شناسی فلسفه، عرفان و اخلاق از جایگاه ممتازی برخوردار است که در صورت تهذیب و طهارت آن، نقشی عنصری در معرفت بشری و مشاهدات و ادراکات کشفی او ایفا می کند و همچنین در ایجاد رفتار عاقلانه انسان، سهم قابل توجهی خواهد داشت.