مقایسه و تطبیق اصل شفافیت در کالبد و طرح - خانه های دوره های صفوی و قاجار اصفهان

شفافیت از اصولی است که پیوسته در معماری ایرانی بکار گرفته شده است و با گذر زمان، روند شکوفایی آن به اوج خود رسیده است. خانه ها -که از مهم ترین بناها در معماری اسلامی هستند- در طول تاریخ، تجلی گر این اصل بوده اند. اصفهان، به عنوان شهری که در دو دوره ی مهم، پایتخت سیاسی کشور بوده است؛ دارای اهمیت معماری فراوانی است. از این حیث، بناهایی با معماری ارزشمند در این دوره ها بنا شده اند که از مهم ترین این بناها، خانه ها هستند. بنابراین این نوشتار به منظور بازشناسی و بازبکارگیری اصل شفافیت و نمود آن در معماری مسکونی معاصر، به بررسی و مقایسه ی اصل شفافیت در معماری خانه های دو دوره ی تاریخی صفوی و قاجار اصفهان، پرداخته است. نگارندگان در پی پاسخ به این سوالات هستند که؛ شفافیت در کالبد خانه های تاریخی اصفهان به چه صورت تجلی می یابد؟ و اصل شفافیت در دوره های صفوی و قاجار به چه صورت نمود یافته است و در کدام دوره نمود بیشتری داشته است؟ در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف مقایسه و تطبیق اصل شفافیت و راه کارهای بکارگرفته شده جهت نمود آن در خانه های دو دوره ی مهم تاریخی شهر اصفهان، به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است. بخش مبانی نظری آن، با استناد به منابع کتابخانه ای و بخش میدانی و بررسی نمونه های تحقیق با بکارگیری اسناد و نقشه های تصویری معتبر، مشاهده ی مستقیم از بناها و مصاحبه با افراد متخصص، صورت گرفته است. در بخشی از کار جهت اطمینان از روایی و پایایی شاخصه های تحقیق، از پرسش نامه استفاده گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که شفافیت در خانه های صفوی و قاجاری به صورت مبانی و شاخصه هایی چون «ماده زدایی و سبکی»، «نفوذپذیری و انعکاس»، «سیالیت و پویایی»، «تداوم بصری» و «سازمان دهی فضایی و توالی»، نمود یافته است. هر یک از این اصول، خود با استفاده از راه کارهای خاصی در بنا، شفافیت را ایجاد می کرده اند و می توان گفت که معماری خانه های قاجاری، مبانی و الگوهای صفوی بکارگرفته شده را ارتقا بخشیده و حتی در بخش هایی نوآوری هایی را در ایجاد شفافیت در کالبد بنا، ایجاد نموده است. در کل نمونه های قاجاری مورد بررسی، نمونه های کامل تری در بکارگیری اصل شفافیت در کالبد بنا بوده و اوج شفافیت را نشان می دهند.