انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخص سازی در راستای شهری آرمانی- اسلامی

در دهه های اخیر متون متعددی در مورد شهر اسلامی منتشر شده است. در  این پژوهش، نخست به تشریح آنچه بسیاری به عنوان شهر اسلامی تلقی کرده اند و سپس به شفاف سازی موضوع پرداخته می شود. بررسی ادبیات موجود موضوع نشان می دهد در بیشتر مطالبی که تاکنون ارایه گردیده، به صورت موردی به نکاتی در مورد شهرهای موجودی که مسلمانان در آن ها زندگی می کنند و یا به برخی از اصول کلی اسلام اشاره شده است. اندیشمندان مسلمان کمتر به مطالعاتی پیرامون تعریفی شفاف از شهر اسلامی، شاخص سازی، نحوه اسلامی کردن و تبلور فیزیکی آموزه های دینی (به خصوص آنچه در قرآن کریم، نهج البلاغه و دیگر احادیث معتبر آمده است) پرداخته اند.

دین مبین اسلام که در بین ادیان الهی از کاملترین ادیان محسوب می شود؛ دارای آموزه های مفید و مثمر ثمری است که بلاشک می توان با مطالعه و تجزیه و تحلیل مطالب موجود، به معیارهای پسندیده ای در مورد برنامه ریزی و طراحی شهری دست یافت. همچنین موارد و مصداق های بسیاری در شهرهای سنتی ایرانی-اسلامی وجود دارد که می توان با مطالعه آنها به تبیین معیارهای برای برنامه ریزی و طراحی شهری ایرانی- اسلامی پرداخت. در این پژوهش از طریق روش توصیفی- تحلیلی نخست به مروری بر پیشینه مطالب ارایه شده در مورد شهر اسلامی و سپس به بررسی مصداق هایی موجود پرداخته شده است.

یافته های این پژوهش و اظهارات صاحبنظران در مورد تعابیر رایج در اسلام در مورد شهر همچون اوصاف شهر مناسب از نظر کالبدی و عملکردی در قرآن و احادیث نشان می دهد که مطالب موجود را می توان به دو دسته تقسیم نمود. نخست آن هایی که شهر اسلامی را بر اساس شهرهای سنتی و آنچه موجود است تعریف کرده اند. دوم آن هایی که شهر اسلامی را آن طور که باید باشد توصیف نموده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد شاخص هایی که توسط مسلمانان صاحب اندیشه در راستای دستیابی به شهری آرمانی- اسلامی از آموزه های دینی استخراج می شود؛ در مجموع دو دسته اند. برخی به طور مستقیم در برنامه ریزی و طراحی شهری قابل به کارگیری و برخی غیرمستقیم قابل بهره برداری است. در این مقاله ضمن اشاره به نحوه شاخص سازی، به یک الگوی پیشنهادی ممکن بر اساس احادیث برای محله های اسلامی، نیز اشاره شده است.