یوتوپیایی آخرالزمانی : بررسی تحولات گفتمانی گروه های سلفی-جهادی از القاعده تا داعش

در زمینه ی مطالعات بنیادگرایی، دو گونه تحلیل رایج است. دسته ی نخست، که عمدتا متاثر از روش شناسی مطالعات ژیوپلتیک و روابط بین الملل است، تمایل دارد علت تفوق گروه های جهادی را در تلاش های ضدانقلاب برای مهندسی خیزش مردمی بجوید. دسته ی دوم که بیشتر در فضای آکادمی اروپا غالب است عموما بنیادگرایی را به مثابه ی یک فرم تحلیل می کند و کمتر به تحولات محتوایی این عرصه توجه دارد. در هر دو شکل تحلیل، داعش همچون صورت تشدیدشده ای از القاعده دیده می شود که تمایزش با سنت سلفی- جهادی ازپیش موجود صرفا راهبردی است. در مقابل این دو گونه روایت، مقاله ی حاضر می کوشد تا شکل گیری ایدیولوژی داعش را در بطن مباحثات درونی جریان سلفی-جهادی واکاوی کند. به بیان دیگر، می کوشیم به جای آنکه منشا ضدانقلابی به نام داعش را در جایی بیرون از تحولات منطقه بجوییم و با توسل به نیروهای بیرونی (از جمله اقدامات دستگاه های امنیتی) توضیح دهیم، نطفه ی شکل گیری داعش را در بطن منازعات ایدیولوژیک جریان جهادی بررسی کنیم. بدین منظور، به این پرسش می پردازیم که بین المتونیت داعش چگونه ساخته می شود؟ داعش چگونه متن های جریان ساز میدان سلفی-جهادی را انتخاب، بازتولید و مصرف می کند؟ در این راستا، مقاله با بررسی کتاب بنیان گذار نشانه های راه آغاز می شود و سپس برای شناسایی نقاط گسست از سنت سیدقطبی، نسبت کتاب های «مدیریت توحش» ابوبکر ناجی و «دعوت به مقاومت اسلامی جهانی» ابومصعب السوری را با ایده ی گروه پیشتاز می سنجد. این مقاله نشان می دهد که چگونه پروژه ی گذار از نخبه گرایی القاعده که توسط منتقدین درونی جریان جهادی صورت بندی شد در گسست از سنت سیدقطب و شکل گیری گروه داعش موثر بود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که داعش با اقتباس از پیش فرض های معرفت شناختی سوری و ناجی نهایتا به شکلی از جهاد عینیت می بخشد که سویه هایی فردگرایانه دارد، برآمده از ایده ی تقدم جهاد بر ایمان است و مخاطب خود را نه گروه برگزیده ای از پیشتازان بلکه عموم مردم قرار می دهد. این مقاله تاکید می کند که بررسی تحولات گفتمانی زمانی معنای راستین خود را بر ما آشکار خواهد کرد که در نسبت با سایر عوامل غیرگفتمانی بررسی شود؛ ازاین رو، مقاله ی حاضر نه فرجامین مرحله ی تحلیل بلکه صرفا نخستین گام در تحلیل پدیده ی داعش خواهد بود. </span>