اسلام گرایان به مثابه فرصت یا تهدید برای کنشگران انقلابی (مطالعه تطبیقی انقلاب اسلامی ایران و انقلاب 2011 مصر)

تحقیق حاضر می کوشد با به کارگیری مفاهیم «نسبت دهی فرصت/تهدید» و «ساختار فرصت گفتمانی» در نظریه های جنبش اجتماعی و استراتژی روشی مقایسه تفریدی به این پرسش پاسخ دهد که چرا درحالی که گروه های سیاسی غیراسلام گرا و در سطحی وسیع تر عموم مردم در ایران، مشتاقانه به استقبال اعتراضات روحانیون اسلام گرا در د ی 1356 رفتند، بسیاری در مصر، از همان ماه های نخستین، با احتیاط و حتی نگرانی نظاره گر حضور سازمان اسلام گرای اخوان المسلمین در صحنه انقلاب 2011 بوده اند؟ مطابق نتایج این تحقیق، در ایران دهه 1350، اهمیت یافتن مبارزه با «استعمار فرهنگی» در چهارچوب گفتمان های «غرب زدگی» و «بازگشت به خویشتن»، زمینه فکری اتحاد میان روحانیون مبارز و شمار قابل توجهی از روشنفکران و گروه های سیاسی را فراهم کرده بود و علاوه بر این، ازآنجاکه رسیدن روحانیون به قدرت دولتی در تاریخ معاصر ایران مسبوق به هیچ سابقه ای نبوده و امری دور از ذهن بود، سایر گروه های سیاسی مخالف، حضور روحانیون مبارز را در سیاست همچون فرصتی سیاسی برای خود در نظر می گرفتند.
با گذر از ایران 1356 به مصر 2011 و به دنبال پایان یافتن جنگ سرد و تاثیرات «موج سوم گذار به دمکراسی»، ایدیولوژی لیبرالیسم در سطح جهانی هژمونیک شده و زمینه ساز تنش های فکری و ارزشی متعددی بین اسلام گرایان و شماری از گروه های سیاسی شده بود. افزون بر این تغییر گفتمانی، آمیزه ای از دلایل گوناگون باعث شد تا سایر گروه های سیاسی به حضور اسلام گرایان اخوانی در بحران انقلابی اگرنه همچون تهدیدی سیاسی، دست کم با احتیاط بسیار بنگرند، از جمله: الف- بروز اسلام گرایی تروریستی در مصر و خاورمیانه؛ ب- تصویر منفی رسانه های غربی و عربی از نتایج انقلاب اسلامی در ایران؛ پ- عقب نشینی دولت مبارک از برخی سیاست های سکولار خود و در نتیجه تقویت اسلام محافظه کار؛ ت- ظهور و محبوبیت «واعظان نو» که مبلغ اسلامی شخصی و «غیرسیاسی» بودند؛ و ث- سابقه حضور بلند مدت اخوان المسلمین در سیاست رسمی مصر و توان سازمانی بسیار بالای آن ها.