قرآن و غایت گرایی اخلاقی

پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که قرآن کریم چگونه مخاطبان خود را به رعایت الزامات اخلاقی فراخوانده و نظریه هنجاری خود را بر چه پایه‌ای قرار داده است؟ نویسنده به روش کیفی، با توصیف و تحلیل مفاهیم اخلاقی قرآن به نتایج زیر دست یافته است. قرآن کریم برای ترغیب مخاطبان به زندگی اخلاقی، بر نتایج فعل اخلاقی تاکید کرده است؛ نتایج یادشده در قالب واژگانی مانند سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنیت، بشارت، آرامش، رنج، تشویش، انذار، و شرح و بسط زندگی بهشتیان و دوزخیان، آموزه‌های قرآنی پرشماری را به خود اختصاص داده است که بازگوکننده سازگاری فی‌الجمله اخلاق قرآنی با نظریه‎های غایت‌گراست. غایت‌‌گرایی با انسان‌شناسی قرآنی و اسلوب‌های تربیت اخلاقی قرآن سازگار است. ‌غایت‌گرا بودن نظام اخلاقی قرآن، به مفهوم انکار ارزش فضیلت‌ و مسئولیت ‌اخلاقی نیست؛ در شماری از آیات، قرآن رفتارهایی را که با انگیزه انجام وظیفه اخلاقی انجام می‌گیرد یا منشا آنها فضیلت انسانی است، می‌ستاید. قرآن مخاطبان خود را به فضیلت‌محوری و تکلیف‌مداری تشویق می‌کند و آن را دو راهبرد موثر در تربیت اخلاقی ‌می‌داند؛ اما عام‎ترین پاسخ قرآن، برای توجیه همه الزامات اخلاقی، غایت ‌فعل اخلاقی است؛ نه فضیلت‌ انسانی و نه وظیفه ‌اخلاقی.