تحلیل پیوند عقل گرایی و تفسیر ادبی (مطالعه موردی تفسیر ابومسلم اصفهانی و زمخشری)

در قرن دوم هجری معتزلیان برای مقابله با اهل حدیث و نقل گرایی افراطی به عقل گرایی در دین به ویژه در تفسیر قرآن و حدیث روی آوردند که نتیجه آن پیدایش تفسیر ادبی و تکامل تدریجی آن بود. در مقاله حاضر، برای پاسخ به این پرسش که عقل گرایی در تفسیر، چه نقشی در گرایش مفسران معتزلی به تفسیر ادبی داشته، به روش تحلیلی، جایگاه عقل گرایی در تفسیر و تاثیر آن در پیدایش و گسترش تفسیر ادبی بررسی شده و به طور خاص به مقایسه دیدگاه های عقل گرایانه ابومسلم و زمخشری دو مفسر عقل گرای معتزلی در تفسیر برخی آیات با تفسیر نقل گرای اهل حدیث و اشاعره پرداخته شده است. حاصل این پژوهش آن است که عقل گرایی معتزله، نقش آشکاری در پیدایش و گسترش تفسیر ادبی داشته و میان این دو رویکرد در تفسیر، تاثیر متقابل وجود دارد. نیز این دو تفسیر ادبی در مواردی فهم ناصحیح از آیات داشته اند.