بررسی زیست‏ بوم در شعر فروغ فرخزاد بر اساس نظریه بوم فمینیسم

در میان مطالعات میان رشته ای، نظریه ادبی بوم نقد که به مطالعه ادبیات و زیست بوم می پردازد نظریه ای کمتر شناخته شده و در عین حال، درخور توجه در این گونه مطالعات است. بوم نقد، بازگشتی دوباره به پیوند خواننده، متن و جهان است و واکنشی در برابر پسامدرنیسم و پساساختارگرایی به شمار می رود که به مطالعه بین ادبیات و محیط زیست می پردازد؛ لذا این نظریه، با جنبش اجتماعی و فکری فمینیسم که به ارتقای موقعیت اجتماعی زنان در جامعه می اندیشد، پیوند یافته است. یکی از جنبش های فمینیستی که به بررسی دلایل نابودی طبیعت و محیط زیست می پردازد و نیز به ستیز با استثمار زنان در اجتماع برمی خیزد و بر این باور است که این استثمار در پناه روابط مردسالارانه و تنزل جایگاه زن و طبیعت صورت گرفته، «مکتب اصالت زن طبیعت» (بوم فمینیسم) است که از پیوند «بوم نقد» و «فمینیسم» شکل گرفت. برابری های اجتماعی، تبیین موقعیت زنان و ارایه تصویری از جامعه مطلوب برای همه، از جمله اصول و مبانی فمینیسم است. اساسی ترین پرسش مکتب «بوم فمینیسم» این است که مردان تا چه حد حق دارند در آثار ادبی از سوی زن سخن بگویند؟ جدی ترین بحث های نقد فمینیستی در زبان فارسی را می توان در شعر «فروغ فرخزاد» یافت. او نخستین شاعری است که احساسات زنانه خود را آزادانه تر از دیگران بیان کرده و زبان و اندیشه او، کاملا زنانه، لطیف، پاک و بی آلایش است. این مقاله می کوشد تا نگرش بوم فمینیسم رادرشعر فروغ فرخزاد بازشناخت و واکاوی نماید؛ از این رو، «هستی شناسی طبیعت»، «فصول و گردش ایام»، «عناصر چهارگانه»، «درخت و گیاه» و «موجودات زمینی و آسمانی» در پیوند با زبان و اندیشه فروغ فرخزاد مورد کنکاش قرار گرفته است. مقاله حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که در شعر و افکار شاعر، مفاهیم طبیعت گرایانه تا چه اندازه بازتاب داشته است و دغدغه‏های فروغ فرخزاد نسبت به محیط و زیست‏بوم خود چگونه بوده است.