جایگاه عقل در اثبات اصل برائت (با نگاهی به آراء محقق اردبیلی)

یکی از ادله اصولیون در مسیر استنباط احکام شرعی، حکم عقل می باشد.جایگاه این دلیل در مباحث اصول عملیه بسیار بارزتر از سایر موارد می باشد. چه اینکه مناط حجیت برخی از این اصول صرفا دلیل عقلی می باشد. مانند اصل تخییر و در برخی از اصول، نظیر برایت هر جا دلیل عقل به عنوان مناط اصل برایت باشد، دلیل شرعی به عنوان ارشاد به حکم عقلی مطرح می شود. بررسی آراء محقق اردبیلی در زمنیه اصل برایت ما را به این نتیجه می رساند که ایشان تفکیک بین برایت شرعی و عقلی را پذیرفته اند و با توجه به اینکه دلیل اصلی در حجیت برایت را عقل می دانند،هر جا از اصطلاح «برایت اصلی» نام برده، مراد برایت عقلی می باشد. این پژوهش متکفل بررسی جایگاه عقل در حجیت اصل برایت بر اساس اندیشه های مرحوم محقق اردبیلی که برگرفته از آراء ایشان در دو کتاب «زبده البیان» و « مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان» است می باشد. بررسی ها ثابت می نماید که از نظر ایشان دلیل عقلی قبح عقاب بلابیان نه تنها به عنوان یک دلیل مستحکم بر ثبوت اصل برایت می باشد بلکه ریشه برخی از ادله شرعی نظیر آیات قرآنی و روایات مورد استدلال برخی اصولیون در اثبات اصل برایت نیز به همین قاعده عقلی بر می گردد و شاید بتوان آن دسته از آیات و روایات را نه به عنوان دلیل مستقل که به عنوان موید و ارشاد کننده به حکم عقل دانست.