مطالعه خصوصیات بارز معماری و ساختاری در بنای موسوم به «خانه فرمانده قشون» ارگ بم

مجموعه ارگ بم، یکی از آثار شاخص معماری و شهرسازی تاریخی ایران به شمار می رود. این مجموعه شامل دو بخش «شارستان» و «حاکم نشین» است. یکی از بناهای مهم حاکم نشین، عمارت «خانه فرمانده قشون» است که در ورای حصار سوم قرار گرفته است. باوجود وقوع زمین لرزه سال 1382 ه‍.ش. بخش های قابل توجه ای از این عمارت آسیب ندیدند یا نسبت به عرصه عمومی مجموعه ارگ بم کمتر تخریب شدند. با وجودی که پس از آن رخداد طبیعی توجه ویژه ای به بررسی ویژگی های معماری، شهرسازی و باستان شناسی ارگ بم شد و پژوهش هایی نیز به انجام رسید، این عمارت و زمان ساخت و ویژگی های معماری و ساختاری آن، ناشناخته باقی مانده است؛ از این روی پژوهش پیش رو کوشیده است با مطالعات میدانی و کتابخانه ای و با تفسیر و تحلیل یافته ها با بهره گیری از رهیافت موسوم به تاریخی به مطالعه این عمارت بپردازد. پرسش های پژوهش عبارتند: 1- خانه فرمانده قشون در چه زمانی ساخته شده است؟ 2- این عمارت از چه ویژگی های معماری بهره مند است؟ یافته های تحقیق نشان می دهند تولید مصالح مرغوب که با ترکیب بهینه خاک رس و چسباننده مناسب به فرآوری مطلوب خشت انجامیده، باعث شده که ساختارهای معماری کمتر آسیب ببیند. این مهم در کنار دستورهای نیارشی مناسب ازجمله بهره گیری از بستر صخره ای حاکم نشین در برخی از قسمت ها و اتخاذ شیوه ای کارآمد در طراحی و اجرای برخی از عناصر معماری و نحوه انتقال نیروهای وارده بر آن ها در جرزها و دهانه های کناری، از دلایلی هستند که برخی از ساختارها را در مقابل نیروهای مخرب زمین لرزه با واکنش مناسب همراه ساختند. خانه فرمانده قشون از معدود عماراتی است که جهت جغرافیایی ساختمانش برخلاف راستای شرقی-غربی عموم واحدهای معماری، شمالی-جنوبی است؛ دلیل این امر، به ساختمان برج تاریخی کهن تری بازمی گردد که عمارت بر فرازش ساخته شد؛ چون در پناه ساختار بلند حاکم نشین قرار گرفته است، همانند بنای سربازخانه و اصطبل حکومتی از مخاطرات باد معروف «سیاه» که وزشی شمالی-جنوبی دارد، در امان ماند. قراین تاریخی و شواهد معماری نشان می دهند که این عمارت در سال های پس از رخداد تحصن دوم «آقاخان محلاتی» در سال 1258 ه.ق. ساخته شده است.