تحلیل و گونه شناسی آثار باستانی منطقه کهگیلویه

در این مقاله آگاهی هایی کلی در مورد گونه شناسی انواع محوطه های باستانی منطقه کهگیلویه ارایه شده که در نتیجه فصل های دوم و سوم بررسی های باستان شناختی این منطقه شناسایی شده اند. این بررسی ها در محدوده ای به وسعت حدود 3000 کیلومتر مربع، در بخش های چرام، قلعه رییسی و مناطقی از دیشموک و لنده انجام گردید و هدف اصلی آن، شناسایی آثار باستانی منطقه بود. در این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی، کوشش شده به پرسش هایی مانند: ماهیت محوطه ها باستانی منطقه کهگیلویه، ویژگی های مختلف این محوطه ها و بسترهای شکل گیری آن ها در چشم انداز زمین ریخت شناسی منطقه پاسخ داده شود. باتوجه به کوهستانی بودن منطقه بررسی، یکی از فرضیه ها این بود که احتمالا در جستجوی محوطه های دوران پیش ازتاریخ با استقرارهای چند دوره ای مواجه نباشیم و احتمالا غارها، پناهگاه های صخره ای و محوطه های باز، مهم ترین محوطه ها این دوران خواهند بود. با توجه به سبک زندگی نیمه یکجانشینی در این منطقه تا چند دهه پیش، یکی دیگر از فرضیه های این بود که در کنار شناسایی محوطه های دیگر، با شمار قابل توجهی از محوطه های با ماهیت نیمه کوچ نشینی مواجه باشیم. رویکرد بررسی به صورت گسترده و تااندازه ای فشرده و مبنای سرپرست برای بررسی، نقشه های توپوگرافی به مقیاس 25000/1 برای به دست آوردن درکی کلی از وضعیت جغرافیایی منطقه بود. در پایان این بررسی ها، در مجموع شمار 374 اثر از دوره پارینه سنگی میانه تا اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی شناسایی و بررسی شد. به طورکلی، می توان انواع آثار شناسایی شده را به 15 گروه به این ترتیب دسته بندی نمود: محوطه ها، تپه ها، غارها، پناهگاه های صخره ای، بناهای عام المنفعه، بردگوری ها، خانه های اربابی دارای استحکامات، بناهای مذهبی، دژهای کوهستانی، گورستان ها، راه های سنگ فرش، کانال های انتقال آب، سنگ آب ها، سنگ نبشته ها و سنگرها. مهم ترین آثار شناسایی شده از دوره پیش ازتاریخ، شامل: محوطه های باز، اشکفت ها و پناهگاه های صخره ای است؛ ازجمله: محوطه کم کنک، اشکفت سیاه، پناهگاه های صخره ای قافله به 1 تا 3 و پناهگاه صخره ای و اشکفت کبگی که شواهدی از دوره های پارینه سنگی میانه، فراپارینه سنگی و احتمالا آغاز نوسنگی را به دست می دهند. آثار دوران تاریخی شامل برخی از محوطه های با معماری سنگی، بردگوری ها و گورستان ها است. باتوجه به شیوه زندگی نیمه یک جانشینی امروزی مردمان منطقه کهگیلویه، قابل پیش بینی بود که بیشتر محوطه های شناسایی شده، از نوع کوچ نشینی باشند. شمار زیادی از این محوطه ها مربوط به دوران اسلامی است که به احتمال قوی، با رونق شهر قدیم دهدشت در سده های میانه و متاخر اسلامی و نواحی اقماری پیرامون آن ارتباط دارد.