تحلیل کثرت اسماء و صفات الهی در حکمت متعالیه

تحلیل نحوه سازگاری و انتشاء کثرت اسمایی و صفاتی از ذات واحد و بسیط حق تعالی، نخستین بار در حکمت متعالیه تبیین دقیق شده است. اما آیا می توان برداشت متعارف از کلام صدرالمتالهین مبنی بر انتزاع مفاهیم متعدد و متکثر از ذات واحد و نیز حقیقی بودن اسماء و صفات را نظر نهایی وی دانست یا نه؟
با بررسی و تحلیل مبانی حکمت صدرایی، این نتیجه به دست می آید که نه می توان انتزاع مفاهیم متکثر را از ذات حق تعالی در عین پذیرش بسیط الحقیقه بودن و وحدت حقه حقیقیه خداوند پذیرفت و نه می توان اسماء و صفات را به نحو منحاز حقایق عینی دانست و در عین حال قایل به عینیت ذات و صفات و مستجمع جمیع کمالات و کل الاشیاء بودن حضرت حق نیز شد. راه حل رفع این تعارض، ارایه نظریه «کثرت تحلیلی اسماء و صفات» است که بر اساس آن، چون وجود و موجود منحصر در ذات واحدی است که واجد جمیع کمالات نامتناهی وجودی است، این کمالات که از آنها تعبیر به صفات می شود از «تحلیل وجود» به دست می آید و بر وجود حمل می گردد.
در این رویکرد، بر خلاف نظریه انتزاع که در آن منتزع و منتزع منه (هردو) اصیل هستند، منتزع اعتباری و منتزع منه اصیل است و منطق حاکم بر رابطه ذات و صفات، نفی عینیت در عین نفی غیریت می باشد.