دین و تصویر: تحلیل تصویری سه دهه از برنامه تلویزیونی «درسهایی از قرآن»

یکی از دغدغه های حوزه دین و رسانه، پرسش از نسبت دین مبتنی بر «کلام»، با «تصویر» و «رسانه تصویری» است. در این مقاله ضمن مروری بر ادبیات نظری، از میان برنامه های دینی تلویزیون، برنامه «درسهایی از قرآن» که توسط آقای قرایتی حدود 40 سال هر هفته از تلویزیون پخش گردیده، مدنظر قرار گرفت و به دنبال پاسخ به این سوال بود که تصاویر دینی این برنامه، چه تحولاتی را در طی این سالها پیموده است؟ و آیا استفاده از تصویر تلویزیونی، منجر به ارایه بهتر «دین» شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش، «نشانه شناسی» است که با 5 آیتم «لباس، سن و جنسیت»، «ارتباطات غیرکلامی»، «ترکیبهای تصویری»، «حرکت» و «رنگ و نور»، تصاویر این برنامه مورد ارزیابی قرار گرفت. روش انتخاب نمونه به صورت تصادفی و انتخاب 10 برنامه در فاصله سالهای 1358 تا 1388 است. نشانه شناسی تصاویر حاکی از آن است که این برنامه به تدریج اولا در جایگاه دین حکومتی قرار گرفته، ثانیا ارتباطات یکسویه و عمودی گشته و ثالثا با تمرکز بر تیپ مذهبی حاضران در برنامه، تنوع فرهنگی جامعه را نادیده گرفته است .در نتیجه «تصویر» در این برنامه، به دلیل عدم رعایت شاخصهای ارتباطاتی صحیح، نتوانسته مددرسان ارایه درست «دین» گردد.