بررسی کتیبه های حکومتی شمال شرق ایران در دوره صفوی با تاکید بر موضوعات اجتماعی و اقتصادی (مطالعه موردی نیشابور، سبزوار، تربت جام و مشهد)

شاه اسماعیل با پایه گذاری سلسله صفوی و اعلام مذهب شیعه اثناعشری، سیاست جدا سازی ممالک خود از ازبکان و عثمانیان سنی مذهب را در پیش گرفت. شاهان صفوی در دوران حکمرانی، فرمان های بسیاری صادر نمودند، اما در برخی از این فرمان ها با تاکید بر نقر نمودن بر سنگ و برای اطلاع عموم، دستور بر نصب آن در مکانی به اقتضای موضوع فرمان، صادر می شد. در این سنگ‌فرمان‌ها به موضوعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پرداخته شده است. تعداد زیادی از این فرمان‌ها پیرامون موضوعات اقتصادی می باشد که در اکثر نقاط ایران به‌فرمان شاه‌طهماسب اول و شاه‌عباس اول بر سردر مکان‌های پر رفت و آمد که در انظار عموم باشد، نصب گردیدند. در این پژوهش، 9 سنگ فرمان دوره صفوی در شهرهای نیشابور، سبزوار، تربت جام و مشهد موردمطالعه قرار گرفت. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که محل نصب این سنگ فرمان ها کجا بوده و در بردارنده چه موضوعاتی هستند؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که این سنگ فرمان ها عموما در بخش سردر ورودی مساجد نصب‌شده‌اند و موضوعاتی همچون بخشودگی مالیاتی، تخفیف دروازه بانی، منع پیشکش ورود حکام، منع تعدی و منع ورود به خانه های مردم توسط ماموران حکومتی، منع دریافت مزد بابت غسل و دفن مردگان شیعه، حمایت از مشاغل (جماعت فراشان، کهنه‌چینان، گاوکشنده، چوپانان، ماماچه‌گان، مشاطه‌گان، مغنیان، لولیان، شبانان، سودمالان، ترک‌طبیبان، زارع)، حمایت از اقوام مختلف (ابدال‌لو، بغدادلو، هندویان)، ازجمله اهداف صدور این فرمان ها بوده است. همچنین به موضوعاتی همچون مناصب دولتی (وزیر، وزیر خراسان، حکام، دیوان اعلی، مستوفی، داروغگان)، نظامی (قورچیان، غلامان، ملازمان)، طبقات اجتماعی و اداری (سادات، حاکمان، تیول‌داران، همه‌ساله‌داران، مستاجران و صاحبان جامعه) و طوایف مختلف (افغان، بلوچ، ترکمان، ازبکان) اشاره شده است که تا حدودی به ارایه اطلاعاتی از جامعه طبقاتی و اوضاع اقتصادی دوره صفوی پرداخته اند.