بررسی تحلیلی تشبیه در روایات تفسیری اخلاقی و تربیتی تفسیر نورالثقلین

قرآن کریم به عنوان کتابی جاودان و دربردارنده قانون اساسی اسلام، نیازمند تبیین است. برای دسترسی به معارف ناب قرآن، مراجعه به معصوم، به دلیل اشراف به تمامی آموزه های آن، بهترین شیوه است. معصومین (ع)، این معارف را در قالبهای مختلف، متناسب با موضوع، بیان فرموده اند که از طریق روایات تفسیری به دست ما رسیده است. موضوعات اخلاقی و تربیتی در زمره مطالبی است که در ذیل آیات مربوط به آن، با شیوه های مختلف بیان شده است. یکی از این اسلوب ها استفاده از تشبیه است. زبان اهل بیت (ع) همان زبان رایج در عرف است؛ در زبان عرفی تشبیه ازجایگاه ویژه ای برخوردار بوده، عقلا با تشبیه معقول به محسوس و تشبیه حقایق ماوراء طبیعت به امور طبیعی، فرایند تفهیم و تفاهم را سامان می دهند. این پژوهش که تنها در روایات تفسیری از تفسیر نورالثقلین با محوریت اخلاق و با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته نشان می دهد، روایات تشبیهی تفسیر مورد نظر، در باب رذایل، به صورت قابل توجهی از روایات تشبیهی در حوزه فضایل، بیشتر است؛ این مطلب اینگونه قابل تحلیل است که پاک کردن وجود انسان از زشتیها، مقدم بر کسب نیکیها بوده و تا وجود انسان از آن پاک نشود، آماده اثرپذیری از فضایل، نخواهد بود. همچنین در بخش رذایل، روایات تشبیهی، عمدتا مربوط به امور باطنی است که دلیل آن، می تواند مخفی بودن آثار مخرب آنها باشد. در نهایت می توان گفت استفاده از تشبیه در موضوعات اخلاقی و تربیتی با هدف تبیین بهتر مطلب، تصویرسازی ذهنی و اقناع مخاطب، انجام شده تا فهم آن را تسهیل کند.