درآمدی بر مطالعات باستان جانورشناختی دوران اسلامی در شهر کهن نیشابور تا سده هفتم هجری قمری

خراسان بزرگ و خراسان سیاسی امروز ایران از دیرباز تاکنون بخش مهمی از تحولات تاریخی و فرهنگی بشری را رقم زده است. شهر نیشابور در سیر تاریخی خود موقعیتی ویژه داشته و یکی از مهم ترین مراکز سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در شرق جهان اسلام بوده است. نیشابور به اتکای موقعیت تاریخی و طبیعی، از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار، باوجود فجایع فراوانی که بر آن وارد شد هرگز از حیات باز نایستاد و ازطرف شرق به غرب گسترش یافت و شواهد آن را بر گستره وسیعی به جای گذاشت. وابستگی تنگاتنگ شهر و روستا و اهمیت زراعت و دامپروری، در معیشت منطقه از دیرباز ازجمله ویژگی های پهنه نیشابور بوده است. کهن دژ نیشابور، هسته اولیه شکل گیری شهر ساسانی و مرکز حکومتی نیشابور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی از اولین مجموعه های جانوری کهن دژ از کاوش هیات مشترک ایران و فرانسه در سال های 1384 و 1385 به دست آمده است. در این کاوش ها 2.470 قطعه استخوان به دست آمد که با رویکرد پژوهش های باستان جانورشناختی برای اولین بار مطالعه و نتایج آن در این مقاله بررسی شد. بخش عمده این بقایا مربوط به سده های نخستین دوران اسلامی تا پیش از تهاجم مغول بوده و بخش اندکی، با استناد به نتایج آزمایش های سن سنجی مطلق، متعلق به دوره ساسانی و پیش از آن است. هدف از نگارش این مقاله، بررسی بقایای جانوری کهن دژ بر اساس مطالعات باستان جانورشناسی و استفاده از منابع مکتوب برای شناخت بهتر اقتصاد معیشتی این شهر در دوران اسلامی، به ویژه تا تهاجم مغول است. علاوه بر این، تلاش شد تا گونه های مورد بهره برداری در شهر کهن نیشابور چه در تغذیه و چه در شبکه حمل و نقل درون منطقه ای و برون منطقه ای شناسایی شود. نتایج نشان می دهد که گوسفند و سپس بز در درجه اول اهمیت قرار داشته و از پشم گوسفند طی سده های دوم تا ششم هجری قمری در تولید منسوجات بهره وری می شده است.