مبانی عام حکم صحت در رفتار تقیه ای؛ واکاوی زمینه ها و تحلیل در ساحت عبادات و معاملات

فقیهان امامیه با توجه به اهمیت و جایگاه تقیه در نظام اندیشه شیعه، و تاکید و ترغیب فراوان شریعت نسبت به این نهاد دینی، در تبیین آثار آن اهتمام ورزیده؛ و به استنباط فقهی و ارایه دیدگاه در زمینه احکام تکلیفی و وضعی در رفتارهای تقیه ای پرداخته اند. در آثار فقهی، درباره حکم وضعی عبادات و معاملات تقیه ای، مباحث متعدد و دیدگاه های متفاوتی مطرح گردیده است؛ اما بنیان های عام آن نظریات اجتهادی، به طور مستقل تبیین نشده است. به همین سبب، این نوشتار ضمن بازاندیشی انتقادی دیدگاه ها، به واکاوی و تحلیل مبانی و مستندات حکم وضعی اعمال تقیه ای و بازپژوهی قلمرو آثار آن مبانی، در ساحت عبادات و معاملات- به معنای اعم- پرداخته است. در این جستار که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، «ادله عام شرعی در اذن به امتثال تقیه ای» (روایات تقیه)، «حدیث رفع»، «قاعده میسور» و «کشف امر به امتثال تقیه ای از طریق پیوستگی و انضمام اوامر عبادات با اوامر تقیه»، به عنوان مبانی حکم صحت در اعمال تقیه ای پذیرفته گردیده است. بر اساس مبانی یادشده، به شرط صدق عرفی اضطرار و انطباق عنوان بر مقدار باقیمانده از عمل، حکم وضعی صحت و آثار آن در عبادات و معاملات انجام گرفته در شرایط تقیه جاری و مترتب می شود. اثر صحت در رفتارهای عبادی تقیه ای، اجزاء و بسندگی عبادت و بی نیازی از اعاده یا قضا است؛ و در معاملات تقیه ای نیز، ترتب آثار مورد انتظار از عقود و ایقاعات را نتیجه می دهد.