واکاوی تحلیلی جایگاه کار و تلاش از منظر نهج البلاغه

حضرت امیرمومنان علی علیه‏السلام ضمن دفاع از اصول و موازین دین مبین اسلام از کار و تلاش در مسیر احیا و آبادانی جامعه دریغ نکرد و مزارع و باغ‏های متعددی را احیا و آباد کرد. در مدت خلافت خویش نیز از کار غافل نگشت. در طول حیات خود اثری گران‏بها به نام «نهج‏البلاغه» را به یادگار گذاشت. در این اثر جاویدان بسیاری از آموزه‏های الهی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... آمده است. براساس نامه 53 نهج البلاغه امام پارسایان علی علیه السلام، در آغازین روزهای حکومت خود، برای اصلاح امور امت، تحریف های حاکمان را نشانه گرفت و کمر به اصلاح آن بست. امام علی (ع)‌ در این باره خدایش را این گونه خطاب می کند:\" اللهم إنک تعلم انه لم یکن الذی کان منا منافسه فی سلطان و لا التماس شیء من فضول الحطام، و لکن لنرد المعالم من دینک و نظهر الإصلاح فی بلادک، فیامن المظلومون من عبادک و تقام المعطله من حدودک\". (دشتی ،1379،خطبه 131) «پروردگارا، تو می دانی که آنچه ما کردیم، برای تصاحب سلطنت نبود بلکه به خاطر آن بود که نشانه های از بین رفته دینت را بازگردانیم تا بندگان ستمدیده ات، امان یابند و قوانین و مقرراتی که به دست فراموشی سپرده شده بود، بار دیگر عملی گردد ». آنگاه بود که رشد و شکوفایی اقتصاد جامعه، هدف سیاست های اقتصادی امام علی (ع) قرار گرفت و حتی فرزندانش را سفارش کرد: «پس سخت بکوش و گنجور دیگران مشو». علی (ع)، برای برپایی عدالت و تامین نیازهای اساسی مردم، افزایش رفاه و درآمدهای عمومی را وجهه همت خود ساخت و مردم را به کار تشویق کرد: «خردمند به کار خویش تکیه می کند«. امام متقیان، از اینکه مبادا چهره افراد جامعه به سیاهی فقر و تکدی گری، آلوده شود، آنها را به کار و تلاش دعوت می کند و می فرماید: «نعمت اندکی از جانب خدا، بزرگتر از چیزی است که در نظر بندگان فراوان جلوه می کند.». همچنین، مردم را از اینکه دست به سوی دیگران دراز کنند، برحذر می کند و می فرماید: «چه زشت است، فروتنی هنگام نیازمندی و درشتی به وقت بی نیازی.» حضرت علی علیه السلام، تلاش برای کسب درآمد را وظیفه اصلی بنی آدم، دانسته و می فرماید: «زندگی شهروندان سه بخش است، بخشی برای مناجات با خالق خود، بخشی در پی کسب درآمد و بخش دیگر برای تفریح و سرگرمی» ولی از سوی دیگر، فرزندان و همه شهروندان جامعه اسلامی را به رسیدگی در احوال همنوعان سفارش کرده و وصیت می کند: «فرزندم، غنیمت دان، که در حال بی نیازیت از تو وام خواهند تا در روز تنگدستی بپردازند... که هر کار نیکویت را ده برابر به شمار آرند.» امیرالمومنین (ع) خود نیز، حتی زمانی که زمام حاکمیت را دست گرفت، همچنان کار می کرد، زمین شخم می زد و به زراعت می پرداخت.