بررسی تطبیقی حقیقت مجازات اخروی از دیدگاه صدرالدین شیرازی و جعفر سبحانی

قرآن کریم انسان ها را به دو گروه بهشتی و دوزخی تقسیم کرده و وعده تحقق آن در قیامت را می دهد. میان متکلمان مناقشاتی پیش آمده است که حقیقت این پاداش و عذاب اخروی چه بوده و از کجا نشیت می گیرد. یکی از مباحث مطرح در علم النفس نیز حقیقت و منشا سعادت و شقاوت انسان است. به هر روی، متکلمان و فلاسفه درباره مجازات اخروی نظریه های مختلف بیان کرده اند. پژوهش حاضر، که از سنخ معرفهالنفس است، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از اندیشه های کلامی و فلسفی انجام شد. هدف این تحقیق تحلیل هستی شناختی حقیقت مجازات اخروی از دیدگاه دو شخصیت متقدم و معاصر شیعه، ملاصدرا و سبحانی، است و به این پرسش اساسی پاسخ می دهد که از دیدگاه ملاصدرا و سبحانی منشا پاداش و عذاب اخروی و ظهور بهشت و جهنم چیست. نتایج پژوهش اشتراکات و افتراقاتی را نشان می دهد. اشتراکات عبارت از این است که حیات و حشر اخروی مرهون اتحاد بین علم و عمل و نفس انسان در دنیا است و ظهور ملکات در نشیه آخرت، بدن اخروی و ابدی را می سازد. همچنین، برخلاف تصور بسیاری از حکما، عذاب اخروی حاصل امور عدمی و نقصان های دنیوی ناشی از تعلقات نفسانی است و پاداش بهشت زدودن آنها و کسب کمالات حقیقی با معارف الاهیه و اخلاق حمیده است. وجه افتراق اندیشه هر دو متفکر درباره شرور بر این نکته استوار است که ملاصدرا بر ذاتی بودن شرور و وجودی بودن آنها تمرکز دارد، اما سبحانی شر را از لوازم وجود خیر تلقی می کند.