جایگاه و نقش موعودگرایی در فرقه جناحیه

زمینه های اجتماعی، تاریخی و اقتصادی اسلام در عصر اموی (41-132 ه.ق.) و اوایل دوره اول عباسی (132-232 ه.ق.)، جهان اسلام را با جنبش ها مواجه کرد که خصلت موعودگرایانه و مهدوی ویژگی مشترک شان بود. جنبش های مهدوی گرایانه با توجه به موقعیت مذهبی، سیاسی و اجتماعی، از مبانی نظری متفاوتی در باب موعودگرایی همچون فرزند پیامبر k و از نسل فاطمه h بودن، شعار «الرضا من آل محمد»، مقام «بابیت» امام زمان j و... پیروی کرده اند. حرکت جناحیه، که مهم ترین جریان بعد از فوت عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب است (130 ه.ق.)، متاثر از همین انگیزه بود که البته این قیام در تاریخ تقریبا به فراموشی سپرده شده است، زیرا اولا جنبش گسترده عباسیان آن را تحت الشعاع خود قرار داد و ثانیا خود عبدالله بن معاویه شخصیتی است که در منابع متهم به غلو، اباحی گری و تندخویی بوده و به صورت جدی به او پرداخته نشده است. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی و با مطرح کردن این پرسش که اندیشه موعودگرایی از نظر تاریخی چه تاثیری بر جنبش جناحیه داشته، به ابعاد مختلف این جنبش پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تاثیر انگیزه موعودگرایی در مرحله اول قیام چندان موثر نبوده، اما در مرحله دوم قیام و بعد از مرگ رهبر آن، ابومسلم خراسانی، در زندان هرات (130 ه.ق.) نمود عینی پیدا کرده و خود را در سه جریان «عبدالله همان مهدی»، «عبدالله واسطه بین منجی آخرالزمان» و «عبدالله واسطه نفر هاشمی» نشان داده است.