بررسی میزان آشنایی، استفاده و نیز بررسی اثربخشی نقشه های ذهنی در فرایند بازیابی اطلاعات

نقشه ذهنی یک نوع یادداشت‎برداری تمام رنگی و مصور است که در کانون نقشه، ایده و یا موضوع اصلی قرار دارد. سپس از این کانون شاخه‎هایی منشعب می‎شوند که نشان‎دهنده ایده‎های اصلی بوده و همه آن‎ها به ایده‎ای که در مرکز نقشه قرار دارد متصل هستند. نقشه‎های ذهنی در حوزه بازیابی اطلاعات مبحث نسبتا جدیدی است، پژوهش‎های اندکی در خصوص بررسی اثربخشی نقشه‎های ذهنی در این حوزه در دنیا انجام شده است. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی نقشه های ذهنی در فرایند بازیابی اطلاعات است.

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از جهت گردآوری اطلاعات در خصوص آشنایی و استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی از نقشه‎های ذهنی به روش پیمایشی است. همچنین پژوهش حاضر از جهت بررسی تاثیر ابزار نقشه ذهنی در بازیابی اطلاعات شبه آزمایشی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) دانشگاه فردوسی مشهد سال 1395- 1396، در چهار حوزه علوم انسانی، علوم پایه، علوم مهندسی و علوم کشاورزی هستند. حجم نمونه آماری مرحله اول پژوهش شامل 224 نفر دانشجویان کارشناسی ارشد و 127 نفر دانشجویان دکتری است. حجم کل جامعه آزمایشگاهی 30 نفر می باشد. روش نمونه گیری مرحله اول پژوهش تصادفی طبقه ای نسبتی است. حجم نمونه مرحله دوم آزمایشگاهی به صورت هدفمند است. برای گردآوری داده‎ها در این پژوهش، از پرسشنامه استفاده شده است. آلفا کرونباخ پرسشنامه شماره یک بیش تر از 8/0 و پرسشنامه شماره دو و سه بیش تر از 7% است.

باتوجه به تحلیل های آماری، میزان آشنایی و استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد از نقشه های ذهنی کم تر از حد متوسط می باشد. میانگین میزان رضایت از کل فرایند جستجو مرحله دوم پژوهش (833/3) بیش تر از مرحله اول (704/3) می باشد و میانگین اثربخشی که از طریق سنجش میزان رضایت از کل فرایند جستجو سنجیده شد در مرحله دوم فرایند جستجو (با کمک نقشه ذهنی) (359/3) بیش تر از مرحله اول فرایند جستجو (بدون نقشه ذهنی) (332/2) می باشد.

نقشه های ذهنی باتوجه به تحلیل های آماری ابزار اثرگذاری در فرایند بازیابی اطلاعات است که می توان با برنامه ریزی دقیق، هدفمند و با مشورت از متخصصان حوزه بازیابی اطلاعات و علم اطلاعات از این ابزار استفاده کرد. سیستم های اطلاعاتی، موتورهای جستجو، نیاز اطلاعاتی و... از جمله زمینه هایی است که می‎توان نقشه‎های ذهنی را در آن بررسی کرد.