تحلیل شناختی اقسام طرحواره های تصوری امثال در نهج البلاغه

تنوع مثل ها و مثل واره های نهج البلاغه در کنار کارکردهای دینی، تربیتی و اخلاقی، از منظر زبان شناسی شناختی اهمیتی برجسته دارد. اثربخشی این گونه های ادبی، در رسایی مضمون، آفرینش تصویر و برجسته سازی معنا، آشکار بوده و هویت فکری و فرهنگی آن روزگار را به نمایش می گذارد. الگوهای سازنده بسیاری از این امثال، جایگاهی مفهومی در اندیشه داشته و براساس طرحواره ها و فضاهای ذهنی شکل یافته اند. در پژوهش حاضر طرحواره های تصوری امثال در نهج البلاغه، با تکیه بر الگوی ایوانز و گرین، مورد تحلیل قرار گرفت. معیار گزینش این امثال، مبتنی بر کتاب «الامثال و الحکم المستخرجه من نهج البلاغه» غروی بوده است. یافته های جستار حاضر حاکی از توصیف ملموس و حسی بسیاری از مفاهیم ذهنی و انتزاعی در برابر ذهن ساده عرب آن دوره بوده است. مصادیق فراوانی از طرحواره های فضا، نیرو، ظرف بودگی، توازن، جابجایی، و غیره، برای مفهوم سازی پدیده های مجرد به کاررفته است که در این میان طرحواره ظرف بودگی، فراوانی قابل توجهی نسبت به دیگر اقسام دارد. در این امثال، رابطه مستقیمی بین بسامد طرحواره های تصوری و میزان کاربرد اسامی حیوانات، عناصر طبیعت و فعالیت انسانی و اعضای بدن انسان، وجود دارد که موجب ارتباط موثرتر و درک بیش تر مفاهیم مجرد گشته است.