کاربرد گسترده ثمثیل و تازگی های آن؛ یکی از ویژگی های خسرونامه

خسرونامه اثری منظوم و عاشقانه است که برخی آن را به عطار نسبت داده اند و برخی دیگر این انتساب را رد کرده اند. در این میان امری که واضح و قابل تشخیص است، تفاوت محتوایی این منظومه با سایر آثار عطار است. خسرونامه روایتی از داستان عاشقانه دو شاهزاده به نامهای هرمز و گلرخ است که بنوعی یادآور خسرو و شیرین نظامی گنجوی است. در این نوشته پس از بررسی اجمالی صحت و سقم انتساب این اثر به عطار، تمثیل، انواع و گستردگی آن در خسرونامه مورد توجه و تحلیل قرار میگیرد. هدف از پژوهش حاضر این است که شاعر تا چه اندازه توانسته یا خواسته است از شگرد تمثیل برای پیش بردن روایت خویش و جذاب کردن آن بهره ببرد.

این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده است. نسخه مورد مطالعه متعلق به تصحیح احمد سهیلی خوانساری (1339) است.

تمثیل به دو دسته بزرگ داستانی (روایی) و توصیفی تقسیم میشود، در خسرونامه تقریبا در دسته اول بسامدی ندارد (جز یک مورد در ابتدای آن). مگر اینکه مجموع داستان را روایتی تمثیلی بدانیم برای بیمهری و ناپایداری دنیا.

در میان انواع تمثیل توصیفی در خسرونامه بسامد ارسال المثل، استعاره تمثیلی، تشبیه تمثیلی، و اسلوب معادله بترتیب بیشتر است. قرار گرفتن ارسال المثل و استعاره تمثیلی در صدر، نشان میدهد که شاعر بیش از خلق تشبیه، به ذکر عبارات سایر و رایج در زبان و ادبیات فارسی علاقه مند است. این امر، اثر او را به زبان و درک عوام نزدیک کرده است. نکته دیگر این است که غالب این تمثیلات در زبان امروز نیز کاربرد دارند.