بررسی، تبیین و تحلیل نقد تصوف در جنون المجانین

تصوف در طول تاریخ پرفراز و نشیبش، تایید، رد و نقدهای فراوانی به خود دیده است. یکی از این نقدها، نقد درونی تصوف است که قوام الدین سنجانی، عارف خراسانی قرن هشتم و نهم، انجام داده است. وی، که خود صوفی است، در کتاب جنون المجانین نگاهی نقادانه به تصوف دارد و کوشیده است به قوت ها و ضعف هایش بپردازد و بین صوفیان واقعی و صوفی نمایان تمایز قایل شود. نقد سنجانی در جنبه نظری تصوف شامل بی توجهی به علوم نقلی، انحراف دینی و اعتقادی، تفضیل ولایت بر نبوت و رفع خطاب و تکلیف و پیروی از شیطان است و در تصوف عملی به نقد موضوعاتی از قبیل، ترک علم آموزی و تحقیر علما، اباحه و اسقاط تکلیف، بدعت گذاری، زهدفروشی، شهوت رانی، خرقه سالوس، رقص و آواز، شیخوخیت و مریدپروری، ریا و کبر و غرور، تنبلی و دریوزگی می پردازد. سنجانی علی رغم انتقادات شدید، معتقد است تصوف در سنت اصیل اسلامی ریشه دارد و صوفیان، پیروان واقعی و احیاکنندگان سنت انبیای الاهی هستند و اکثر انحرافات و نقدها متوجه صوفی نمایان است. در نهایت، نقدهای وی نقد اصلاحی است و بر اصل و اساس تصوف خدشه ای وارد نمی کند.