امکان‎یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی (مورد مطالعه: رهبری در مدیریت اسلامی)

این نوشتار در مسیر امکان‎یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی به مورد کاوی شیوه رهبری در مدیریت اسلامی، با استفاده از آموزه‎های اسلامی و براساس تحلیل اجتهادی می پردازد. یافته‎های ‎این تحقیق نشان می‎دهد که روش اجتهادی روشی ترکیبی است که با دانش ترکیبی مدیریت از شاخه‎های علوم انسانی رابطه دارد و شیوه رهبری اسلامی به‎عنوان یکی از موضوعات علوم انسانی در دایره روش اجتهادی قابل تحلیل است. افزون براین، با عنایت به‎روش اجتهادی در آموزه‎های اسلامی، دو دسته گزاره مشاهده می‎شود که در هر دو دسته، بخشی از گزاره‎های قرآنی و بخشی از گزاره‎های روایی وجود دارد؛ برخی از گزاره‎های دسته اول مستقیما رابطه حاکم یا رهبر را با پیروان و نحوه تعامل با آنان را به تصویر می‎کشد. باوجوداین، دسته‎ای از ‎این گزاره‎ها خطابات عامی ‎هستند که می‎توان از اطلاق‎شان، سبک نرمش مطلق را اصطیاد نمود. ازاین‎رو، می‎توان گفت که ‎این دسته از گزاره‎ها بر نرمش و رفق مطلق دلالت دارد و دسته دوم از گزاره‎های قرآنی و روایی بر اختلاط نرمش با شدت عمل تاکید می‎کنند؛ با توجه به ‎این دو دسته از گزاره‎ها طبق قواعد اصولی و فقهی در روش اجتهادی می‎توان در مقام جمع بین گزاره‎ها هر جا دسته‎ای از گزاره‎ها (ادله‎ای) بر موضوعی به‎طور مطلق دلالت داشته باشند، در عین حال دسته‎ای دیگر از گزاره‎ها بر همان موضوع به‎طور مقید دلالت کنند، گزاره‎های مطلق را بر مقید حمل کرد؛ چه ‎اینکه طبق قاعده «الجمع مهما امکن اولی من‎الطرح» ادله‎ای که مطلق است را می‎توان حمل بر مقید کرد، در نتیجه می‎توان استنباط کرد که در سبک رهبری هم نرمش و هم شدت عمل لازم است؛ ازاین‎رو، نتیجه تحلیل اجتهادی آن است که رهبری در مدیریت اسلامی‎آمیزه‎ای از «نرمش حداکثری و شدت حداقلی» است.