قاعده الواحد از نظر کلامی، فلسفی و تفسیری

یکی از مواضع اشکال و اختلاف میان متکلم و فیلسوف، مسیله صدور کثرت از وحدت، یا کثیر از واحد است، که در فلسفه اسلامی ذیل عنوان قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» پیگیری می شود و نزد متکلمان اسلامی بر اساس موازین کلامی و مفاد مدارک نقلی حل وفصل می گردد. فلاسفه، به تقریب، همگی معتقد به اصالت و درستی و ضرورت تقید به قاعده مذکور در باب فعل الهی هستند و متکلمان، به تقریب، همگی معتقدند این قاعده، علاوه بر این که فاقد دلیل کافی است، مستلزم اشکالاتی نیز هست. در این مقاله ابتدا مفاد و سپس ادله قاعده و بعد از آن اشکالات درونی و کلامی آن مطرح و درباره آن ها بحث شده است. دو اشکال کلامی مهم این است که این قاعده مستلزم نفی اراده و قدرت پروردگار است، که در هر دو مورد گفتگوهای دو طرف فیلسوف و متکلم گزارش و مورد قضاوت قرار گرفته است. سپس به مناسبت اشکال دوم، حدود بیست آیه از آیات قران کریم طی چهار گروه گزارش و به شیوه ی تفسیر قرآن با قرآن به اثبات رسیده که قاعده الواحد، اعم از این که درست یا نادرست باشد، در تعارض با متون آیات قران کریم نیست.