مناسبات عرفان اسلامی و فقر: عامل یا مانع

از گذشته های دور نگارش ردیه و نقد بر ضد عارفان و متصوفه مسلمان در جامعه رایج بوده است. یکی از اتهام های وارده به عرفان اسلامی، در کنار سایر انتقادات و اتهامات، دوری از کار و تلاش و روی آوردن به تنبلی و تن آسایی بوده است. بر این اساس گو این که عارفان مسلمان، علی رغم تاکیدهای فراوان شریعت اسلام و سیره عملی پیامبر و معصومین بر لزوم کار و تلاش و کسب روزی حلال، با اتکای به برخی از مفاهیم مثل زهد و فقر و توکل، از کار و تلاش اقتصادی دوری می کردند و به گونه ای عامل رکود و بلکه انحطاط نظام اقتصادی تمدن اسلامی قلمداد شده اند. این پژوهش می کوشد در یک بررسی تاریخی و به روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر منابع و میراث مکتوب عرفان اسلامی، حقیقت امر را تبیین و موردبررسی قرار دهد. گزارش های تاریخی معطوف به مسئله پژوهش، از یک سو، نشان از تاکید و توصیه فراوان بزرگان عرفان و تصوف بر کار و تلاش و کسب روزی و نهی از تنبلی و تن آسایی و کل بر جامعه بودن دارد و از سوی دیگر سیره تاریخی و زندگی افراد شاخص این جریان، نمایانگر کیفیت اشتغال و نمونه های عملی تلاش اقتصادی آنان در جامعه است. چنان که نشان دادن لزوم همراهی کار با آداب ورسوم و بایسته های اخلاقی کسب کار چه به صورت عام و چه به صورت خاص (اخلاق حرفه ای و صنفی) که مورد تاکید عارفان مسلمان است، می تواند الگویی بایسته و متمایز برای کسب وکار، معیشت و اقتصاد در تمدن اسلامی باشد.