چشم انداز زبانی خیابان ولیعصر تهران: ارزیابی دوگانه شمال-جنوب

چشم‌انداز زبانی حوزه‌ای در زبان‌شناسی اجتماعی است که به بررسی تمام نشانه‌های زبانی قابل مشاهده در یک محدوده جغرافیایی می‌پردازد. در این پژوهش، ابتدا خیابان ولیعصر تهران به سه ناحیه تقسیم شد: ناحیه یک (میدان تجریش تا تقاطع بزرگراه شهیدچمران)، ناحیه دو (میدان ونک تا تقاطع خیابان شهیدبهشتی) و ناحیه سه (میدان راه‌آهن تا میدان منیریه). سپس در هفته پایانی اسفند 1395، از تمام نشانه‌های زبانی نواحی مذکور یادداشت‌برداری و عکس‌برداری شد. در مجموع، 3180 داده زبانی (اعم از بنرهای بزرگ و آگهی‌های بسیار کوچک) از محدوده مطالعه حاضر استخراج شد که از این میان، حدود 72 درصد در قالب الگوی یک‌زبانه فارسی می‌گنجند و 20 درصد در قالب الگوی دوزبانه فارسی-اروپایی جای می‌گیرند. الگوی یک‌زبانه اروپایی و الگوی دوزبانه اروپایی-فارسی نیز به‌ترتیب 7/5 درصد و 2/2 درصد از کل داده‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین، چشم‌انداز زبانی خیابان ولیعصر تهران به‌طور عمده به زبان فارسی است، هرچند سهم نشانه‌های زبانی غیرفارسی در سه ناحیه پژوهش برابر نیست، به‌طوری که در نواحی شمالی این خیابان، میزان استفاده از نشانه‌های زبانی غیرفارسی بیش از ناحیه جنوبی است و این امر دوگانه شمال-جنوب را که ناظر بر نوعی شکاف اقتصادی و اجتماعی است تقویت می‌کند. از این گذشته، تفاوت در شیوه انتقال پیام –برای مثال بازنمایی رویداد ملی نوروز- در چشم‌انداز زبانی نواحی شمالی و جنوبی این خیابان را نیز می‌توان تقویت‌کننده دوگانه شمال-جنوب دانست. درحالی‌که در ناحیه 3 شاهد استفاده از پیام‌های شادباش نوروری صرفا به زبان فارسی هستیم، این قبیل پیام‌ها در ناحیه 1 و 2 به زبان‌های فارسی و البته انگلیسی هستند. تنوع زبانی و نیز صوری پیام‌های تبریک سال نو نیز به‌نوبه خود، دوگانه شمال-جنوب مطرح‌شده در این پژوهش را القا می‌کند. در بررسی داده‌ها به‌تفکیک اصناف نیز مشخص شد که کنش‌گران برخی کسب‌و کارها مانند بوتیک، دکوراسیون داخلی و خدمات سفر از نشانه‌های زبانی غیرفارسی بیشتر استفاده می‌کنند.