بررسی ویژگی های خاک و عوامل فیزیوگرافی موثر در استقرار گونه انحصاری کلاجوک ((Platychaete aucheri (Boiss.) Boiss. در استان هرمزگان

کلاجوک با نام علمی Platychaete aucheri (Boiss.) Boiss. گیاهی بوته ای از تیره کاسنی (Asteraceae) از گونه های انحصاری و مهم مرتعی جنوب ایران است که در استان های فارس، کرمان، بوشهر و هرمزگان پراکنش دارد. این گونه به دلیل سازگاری با محیط گرم و خشک جنوب، شکل رویشی بوته ای مقاوم به چرای دام، جذابیت در پرورش زنبور عسل، کاربردهای دارویی در طب سنتی و  نقش با ارزشی که در کنترل فرسایش آبی و بادی دارد، گونه ای چند منظوره است که می توان در طرح های مقابله با بیابان زایی و احیای مراتع قشلاقی نواحی جنوب کشور از آن استفاده کرد.

 نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک در داخل پلات های مستقر در امتداد ترانسکت های خطی انجام شد. در مجموع 90 پلات برای سه منطقه بستک، سیرمند و گنو (رویشگاه های اصلی گونه) بکار برده شد. عوامل توپوگرافی مثل ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب زمین، جهت جغرافیایی برای هر پلات مشخص گردید. در هر یک از واحدهای اکولوژیکی، پارامترهایی نظیر فراوانی، تعداد پایه ها و درصد پوشش تاجی هر یک از گونه های واقع در داخل پلات ها اندازه گیری شد. همچنین در داخل هر پلات پارامترهایی مثل درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و درصد سنگ و سنگریزه نیز برآورد گردید. تولید علوفه گونه کلاجوک به روش قطع و توزین در داخل پلات ها انجام شد. از هر یک از پلات ها، یک نمونه خاک با سه تکرار (نمونه مرکب) تا عمق 60 سانتی متری خاک برداشت و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن ها اندازه گیری شد. در این پژوهش به مطالعه نیازهای اکولوژیک این گونه با تاکید بر تعیین عوامل اکولوژیک موثر بر تغییرات پوشش گیاهی و بررسی پاسخ آن به تغییرات عوامل اکولوژیکی، با استفاده از روش آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA؛ Canonical Correspondence Analysis) و مدل جمعی تعمیم یافته (GAM؛ Generalized Additive Models) در استان هرمزگان انجام و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS17 و CANOC4.5 انجام شد. بدین منظور سه منطقه بستک، سیرمند و گنو که از رویشگاه های اصلی گونه بودند انتخاب و نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش سیستماتیک- تصادفی انجام شد.

تجزیه و تحلیل پارامترهای خاک مناطق نشان داد که تمام پارامترها به جز فراوانی و اسیدیته خاک در سطح 5 درصد اختلاف معنی دار دارند. بافت خاک در منطقه بستک لومی و شنی لومی، در منطقه سیرمند شنی لومی و در منطقه گنو شنی رسی لومی بود. بیشترین درصد پوشش تاجی کل، تولید علوفه، تعداد پایه، درصد لاشبرگ، درصد پوشش تاجی، ارتفاع هر پایه، مقدار آهک و شن خاک در منطقه سیرمند بود. بیشترین درصد خاک بدون پوشش، هدایت الکتریکی، درصد اشباع و سیلت خاک نیز در منطقه بستک بود. الگوی پاسخ کلاجوک در امتداد شیب درصد شن و آهک، از مدل افزایشی پیروی کرد و با افزایش مقادیر مذکور، فراوانی و درصد پوشش گیاهی آن نیز بیشتر شد. برعکس، پاسخ این گونه در امتداد شیب درصد سیلت و شیب زمین، از مدل کاهشی پیروی کرد و با افزایش مقدار این عوامل، فراوانی و درصد پوشش گیاهی کاهش یافت. الگوی پاسخ گونه در امتداد شیب هدایت الکتریکی، از مدل زنگوله ای پیروی کرد و حد بهینه رشد آن برای این عامل، 25 دسی زیمنس بر متر بود. همچنین عکس العمل این گیاه به ارتفاع از سطح دریا و رطوبت اشباع خاک، از مدل دو نمایی پیروی کرد. این مدل، نشان دهنده وجود یک محدودیت رقابتی در طول شیب محیطی است.

 نتایج این بررسی نشان داد که درصد فراوانی و درصد پوشش گیاه کلاجوک، با افزایش شیب درصد شن و آهک و کاهش شیب درصد سیلت و شیب زمین بیشتر شد. حد بهینه رشد گیاه برای عامل شیب هدایت الکتریکی، 25 دسی زیمنس بر متر بود. همچنین عکس العمل این گیاه به ارتفاع از سطح دریا و رطوبت اشباع خاک، از مدل دو نمایی پیروی کرد. بررسی پاسخ گونه کلاجوک در امتداد شیب عوامل توپوگرافی و خاک، اطلاعات ارزشمندی برای تعیین نیازهای اکولوژیکی این گونه ارایه داد که می تواند در مدیریت پوشش گیاهی و عملیات اصلاح مراتع در مناطق مشابه، مورد توجه قرار گیرد.