ارزیابی ریسک تهاجمی گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز (Coptodon zillii, Gervais 1848) در حوضه آبریز تالاب شادگان

ورود گونه های ماهی مهاجم در اکوسیستم های آبی، سبب بروز انواع اثرات منفی اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی می شود. اولین گام در تجزیه و تحلیل مخاطرات ناشی از گونه های غیر بومی، شناسایی خطر است و بر این اساس ابزارهای متعددی برای شناسایی و ارزیابی خطرات تهاجمی گونه های غیربومی به منظور پشتیبانی تصمیم گیرندگان در تجزیه و تحلیل خطر تهاجمی این گونه ها ایجاد شده است. هدف این پژوهش ارزیابی قدرت تهاجمی گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز (Coptodon zillii) در حوضه آبریز تالاب شادگان (حوضه های آبریز کارون بزرگ و جراحی) با استفاده از برخی از این ابزارها می باشد.

میزان ریسک گونه در پروتکل ارزیابی ریسک سه ملیتی، بر اساس نتایج حاصل از دو بخش «احتمال استقرار» و «پیامد استقرار» تعیین گردید. در سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان- اتریش (GABLIS)، قدرت تهاجمی گونه با توجه به میزان پراکنش در محدوده مورد مطالعه ارزیابی شد. گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز در مدل AS-ISK، با توجه به حد آستانه منطقه ارزیابی، غربال گری گردید و با استفاده از روش Harmonia+، میزان تهاجم گونه بر اساس احتمال استقرار و گسترش گونه و اثرات زیست محیطی ناشی از آن محاسبه شد. همچنین تطبیق اقلیمی گستره بومی گونه مذکور و محدوده مورد مطالعه، با سیستم کوپن گایگر انجام شد.

نتایج پژوهش حاکی از بالا بودن رتبه احتمال قرار گرفتن گونه در مسیر معرفی، پتانسیل ورود، پتانسیل استقرار، پتانسیل گسترش و احتمال تاثیرات اقتصادی و زیست محیطی در محدوده مورد مطالعه، بر طبق ارزیابی ریسک سه ملیتی، می باشد. نتایج پروتکل GABLIS، نشان داد که گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز به طور گسترده در منطقه ارزیابی ریسک پراکنده شده است و در لیست سیاه و زیر لیست مدیریت (b3) قرار گرفت. در ارزیابی ریسکAS-ISK ، عدد ریسک 44 شد که از حد آستانه مدل برای محدوده مورد مطالعه که برابر 5/22 است، بالاتر می باشد. این عدد گویای آن است که این گونه از ریسک تهاجمی بالایی در این منطقه برخوردار است. امتیاز کلی ریسک در روش Harmonia+ که تابعی از امتیاز تهاجم و تاثیرات گونه می باشد برای گونه تیلاپیا شکم قرمز بالا ارزیابی گردید. بر این اساس خطر استقرار و پراکندگی این گونه در محدوده مورد مطالعه زیاد بوده و تاثیرات زیست محیطی آن قابل توجه است. همچنین مشابهت بخش زیادی از طبقات اقلیمی محدوده مورد مطالعه با زیستگاه بومی گونه، حاکی از تطابق بالای اقلیمی بین محدوده مذکور و گستره بومی تیلاپیای شکم قرمز می باشد.

با توجه به اثرات منفی روزافزون گونه های غیربومی بر روی گونه های بومی و اکوسیستم ها، ضرورت استفاده از ابزارهای ارزیابی خطر بیش از پیش احساس می شود. با توجه به شواهد میدانی، روش های ارزیابی ریسک سه ملیتی، سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان- اتریش، مدل AS-ISK و Harmonia+ به خوبی توانستند میزان تهاجمی بودن گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز را در حوضه آبریز تالاب شادگان نشان دهند. با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی ریسک و خطرات ناشی از این گونه به شدت توصیه می شود که اقدامات کنترلی و مدیریتی در سطح وسیع، با جدیت عملیاتی شود.