انسان شناسی فضای خانه: بازخوانی الگوی کالبدی خانه های پهلوی دوم آذربایجان براساس سبک زندگی ساکنین (مطالعه موردی : ملکان، بناب و مراغه)

پژوهش های معاصر مرتبط با معماری خانه، اغلب متمرکز بر خانه های ممتاز دارای ارزش میراثی است و در این میان، پژوهش-هایی با محور خانه های معمولی عامه ی مردم اندک است و اسنادی مکتوب از آنها وجود ندارد. همچنین پژوهش های موجود اغلب مطالعات کالبدی را محور شناخت خانه قرار داده اند و به تفاوت های رفتاری ساکنین و تغییرات ناشی از نیازهای ساکنین در طول زمان کمتر توجه شده است. در راستای چنین نیازی انسان شناسی فضای خانه توجه خود را به رابطه ی میان خانه و مردم و سبک زندگی ساکنین معطوف می سازد.

1.خا نه های محدوده ی پژوهش، دارای چه الگوهای کالبدی مرتبط با شیوه ی زندگی هستند؟ 2. از دیدگاه ساکنین، سبک زندگی در این خانه ها در گذر زمان چگونه بوده است؟ 3. از منظر ساکنین چه ویژگی هایی موجب رضایتمندی یا عدم رضایتمندی از فضای خانه شده است؟

این پژوهش قصد دارد، خانه های غیر فاخر در سه شهرستان استان آذربایجان شرقی را از منظر گفتگوهای مرتبط با ذهنیت مردم ساکن در آن در غالب الگوهای معماری معین به تصویر کشد.

این پژوهش از رویکرد کیفی و مطالعه ی موردی بهره گرفته شده است. ابتدا مطالعات نظری پیرامون انسان شناسی فضای خانه و سبک زندگی صورت گرفته و با استدلال منطقی مولفه هایی بر همین اساس استخراج شده است. سپس، برپایه ی برداشت های میدانی و مطالعات مردم نگارانه، شامل برداشت و مصاحبه ی نیمه عمیق ساختاریافته، شیوه ی زندگی ساکنین و الگوهای معماری 14 نمونه خانه بررسی شده است.

سه نمونه الگوهای معماری یافت شده در برداشت میدانی طبقه بندی شدند: خانه-حیاط کوچک نیمه مستقل (1320 ه.ش. و قبل از آن)؛ خانه-حیاط مستقل بزرگ (1330- 1350ه.ش.) و خانه های حیاط دار با اتاق های تفکیک شده به لحاظ عملکرد (1350-1360 ه.ش). براساس دیدگاه ساکنین، خانه های متاخرتر دوره پژوهش (1350-1360ه.ش.) به لحاظ فرهنگی و زیستی پاسخگوی نیازهای ساکنین هستند با تعمیرات کافی، از مطلوبیت مناسب برخوردارند. براساس دیدگاه ساکنین: اصلی ترین دلیل تدوام زیست در خانه ها، عامل اهمیت حسی و خاطره ای و رابطه با حیاط بیان شد. بیشترین تغییرات مربوط به تغییر کاربری فضایی، اضافه شدن آشپزخانه و سرویس بهداشتی به فضای داخلی خانه، همچنین ادغام فضایی بود. فضای انبار و حیاط بنا به شیوه ی معیشت (باغداری) منطقه جزو فضاهای ضروری در خانه هاست.