تحلیل گفتمان انتقادی شعر نقائض بر اساس نظریه اجتماعی شناختی ون دایک(مطالعه موردی: نقیضه فرزدق و جریر)

تحلیل گفتمان انتقادی یکی از رویکردهای علمی در مطالعات زبانی است که تحلیل گفتمان را از سطح توصیف متن به سطح تفسیر ارتقا داده و از نظر دامنه تحقیق، سطح بافت را از موقعیت فرد نسبت به سطح کلان، یعنی جامعه، تاریخ و ایدیولوژی توسعه داده است. هدف اصلی از تحلیل گفتمان، دستیابی به یک روش جدید در مطالعه متون، رسانه ها، فرهنگ ها، علوم، سیاست، جامعه و مواردی از این دست است. در این مقاله، رویکرد اجتماعی- شناختی تیون ون دایک، به عنوان روش ویژه ای برای این تحقیق انتخاب شد، زیرا تحلیل گفتمان انتقادی در نزد وی، رویکردی متفاوت از دیگران یافته است. او با پیوند دادن سه مفهوم گفتمان، دانش و جامعه، مثلثی را ایجاد کرد که اساس تیوری متمایز وی در مورد تحلیل گفتمان انتقادی قرار گرفت. در همین زمینه،  تناقض گویی های شاعرانه بین فرزدق و جریر در دوران اموی، از جمله آثاری  است که می تواند در زمینه تحلیل گفتمان انتقادی مورد مطالعه قرار گیرد، زیرا به تحلیل گر و منتقد اجازه می دهد رابطه بین قدرت، ایدیولوژی و گفتمان در آن را فاش کند. این مقاله در تلاش است تا دو نقیضه هجوآمیز منتخب از فرزدق و جریر را با تکیه بر مربع ایدیولوژیک ون دایک که موضوع دو نقیضه را از منظر تاکید بر خود (ذات) و به حاشیه راندن دیگری (آخر) بررسی می کند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد؛ تا نشان دهد که چگونه ایدیولوژی این دو شاعر در تقابل های هجوآمیز آنها نشان داده شده است. از برجسته ترین نتایجی که از طریق این مقاله به آن رسیدیم این است که برجسته کردن نکات منفی دیگری در هر دو نقیضه بسیار قوی تر از برجسته کردن نقاط مثبت خود است. در نتیجه روند دو قطبی سازی و فاصله بین خود و دیگری ایجاد شده است. شباهت ساختارهای صوری، گفتمان هر دو نقیضه را دارای زمینه های مشترکی قرار داده که دارای طرح های مشابه و تابع روابط قدرت و ایدیولوژی است.