اراده الاهی و حدوث طبیعت: تحلیل و نقد دیدگاه ابن سینا و غزالی

در این مقاله، بعد از توضیح مختصر چند اصطلاح کلیدی، یکی از دلایل ابن سینا بر قدم عالم طبیعت و انتقادات غزالی بر وی بررسی و تحلیل شده، و بعضا اظهارنظر ملاصدرا به موافقت با ابن سینا تذکر داده شده است. همچنین، مشکلات هر قول جداگانه مطرح، و حدود دفاع هر طرف از نظریه خودش بیان و داوری شده است. در استدلال ابن سینا از دو قاعده، یکی مربوط به امور عامه فلسفی و دیگری متعلق به قلمرو الاهیات فلسفی، استفاده شده، و در تحلیل و تقریر دلایل هر طرف این نتیجه به قطعیت رسیده که مشکل اصلی مسیله اراده واحب تعالی، و کلید حل مشکل درک ماهیت اراده واجب الوجود است. بدین منظور نظریات ابن سینا و غزالی در این باره تقریر شده و کوشیده ایم نظر صحیح و پذیرفتنی را در مسیله اراده واجب و قدم یا حدوث طبیعت مادی مکشوف کنیم، اما این کوشش ناکام مانده است. در نهایت نیز نظری از فلاسفه متقدم، از ابن سینا تا سبزواری مبنی بر اتحاد علم و اراده و نفس فعل در واجب الوجود مطرح شد. نتیجه نهایی، فقدان کفایت تمام نظریات درباره مسیله اراده واجب و ترجیح موقت نظریه فلاسفه درباره قدم عالم، با این حدود از دلیل، است.