تحلیل محتوای کیفی بازنمایی علم در گالری مکانیک موزه ملی علوم و فناوری ایران با رویکرد ماهیت علم

پیشینه و اهداف :

ایجاد تغییرات توسعه ای در هر جامعه ای نیازمند تحولات  نظام مند در آن جامعه است. آموزش نیروی محرکه ای قوی برای رخداد این تحولات است. با توجه به محدودیت های بودجه و فضا در اغلب مدارس ایران، و زمان بر بودن تغییرات اساسی در شیوه آموزش باید به ظرفیت های آموزش غیررسمی برای جبران این کمبودها در راستای دست یابی به اهداف آموزشی و پرورشی دانش آموزان توجه داشت. موزه ها و مراکز علم از جمله این فرصت ها محسوب می شوند. موزه علوم و فناوری ایران به عنوان نهادی در نظام علم و نوآوری کشور تاسیس شده و می تواند با اتخاذ روش های مختلف در بازنمایی علم، هم نقش مهمی در آموزش غیررسمی داشته باشد و هم با پیوند علم و جامعه موجب پرورش و رشد درک علمی شود؛ به طوری که در کنار نهاد آموزش رسمی موجب تعمیق و گسترش فهم دانش آموزان از ماهیت علم شود. برای درک چگونگی ایفای این کارکرد، ارتباط موزه های علوم با مفاهیم علم و آموزش علوم باید از جنبه های مختلف مطالعه شود. با توجه به نوین بودن مطالعات علمی در این حوزه، پژوهش حاضر به مطالعه و تحلیل موزه ها از منظر میزان توجه به ماهیت علم و نحوه تبلور آن در نمایش های موزه ای می پردازد. در این راستا، مساله این پژوهش فهم و شناخت وضعیت گالری مکانیک موزه ملی علوم و فناوری ایران از نظر شمول مولفه های ماهیت علم است تا روشن شود که بازدیدهای آموزشی از این موزه چگونه به آموزش رسمی یاری می رساند.

برای این منظور مفهوم «ماهیت علم» شرح داده شده و  از طبقه بندی چیاپتا (Chiapetta) ، فیلمن (Fillman) و سنتا (Sentha)  (1991) به عنوان چارچوب مفهومی استفاده شده است. در این طبقه بندی، ماهیت علم شامل چهار مقوله است: علم به منزله مجموعه ای از دانش، علم به منزله روش پژوهش، علم به منزله روش تفکر، و تعامل علم با جامعه.  برای درک میزان حضور ویژگی های ماهیت علم در نمایش های موزه ای از روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی استفاده شده است. به این ترتیب که نمونه آماری پژوهش شامل (1) تمام برچسب های توضیح دهنده نمایش ها و اشیایی که در گالری مکانیک موزه ملی علوم و فناوری وجود دارند و (2) همه توضیحات شفاهی راهنماهای موزه به بازدیدکنندگان است که گردآوری و تحلیل شده اند. لذا نمونه گیری به شیوه هدفمند انجام شده است.

تحلیل محتوای 14 وسیله موجود در گالری مکانیک موزه ملی علوم و فناوری نشان می دهد که هر وسیله بعضی از مولفه ها را داراست و بعضی از مولفه ها را هم ندارد و کمتر وسیله ای در این گالری موجود است که هر چهار مولفه ماهیت علم را داشته باشد. این وضعیت درباره توضیحات راهنماها نیز صدق می کند.  مقایسه داده ها نشان می دهند که هم در توضیحات راهنما و هم در برگه راهنما، میزان توجه به بعد «تعامل علم با جامعه و فناوری» از سایر ابعاد کمتر است. بیشترین توجه به ابعاد در برگه راهنما، به بعد «علم به منزله روش پژوهش» و در توضیحات راهنما به «علم به منزله مجموعه ای از دانش» بوده است. 

موزه های علم به عنوان نهاد آموزش غیررسمی می توانند در افزایش سواد علمی، درک علمی و بهبود روند آموزش غیررسمی علوم در جامعه نقش داشته باشند و به آموزش رسمی یاری رسانند.  اما موزه ملی علوم و فناوری ایران در صورتی می تواند این انتظار را برآورده سازد که نمایش های موزه ای، برگه های راهنماها و توضیحات شفاهی راهنمایان موزه مبتنی بر اصول ارتباطات، نمایش های موزه ای و آموزش غیررسمی طراحی، بازنمایی و تدوین شوند.