روایت سازی کرونوتوپیک در ادبیات نمایشی: بررسی موردی نمایشنامه گزارش خواب اثر محمد رضایی راد

باختین تمایل دارد ادبیات را به مثابه گفت وگویی دوسویه میان متن از یک طرف و دانش پیشین نویسنده و خواننده از طرف دیگر لحاظ کند. طبق نظر هالکوییست، در جهان پساکانتی باختین، یگانه ابزار ما برای داوری درباره صحت تجربه معرفت شناختی، کرونوتوپ است. کرونوتوپ‏ها واحد‏های شناختی هستند که نویسنده و خواننده برای اینکه به عوامل مفهومی متفاوت از لحاظ متنی (زمینه‏ای) و تاریخی ساحت ببخشند، آن ها را به کار می‏گیرند. به اعتقاد باختین، ادبیات فقط زمانی درک می‏شود که بر گفتار ادبی از یک سو و فعالیت‏های ذهنی و اجتماعی از سوی دیگر تاکید شود. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی توصیفی، روش استدلال استقرایی و روش کیفی در تحلیل داده‏ ها، جنبه پی رنگ ساز مفهوم کرونوتوپ در شکل گیری روایت نمایش نامه گزارش خواب اثر محمد رضایی راد بررسی شده است. از آنجا که زمان و مکان در این نمایش نامه دو عنصر بنیادین در شکل گیری روایت به شمار می آید، هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد نویسنده چگونه و از چه راه‏هایی دست به ترکیب این دو عنصر برای ساختن روایت زده ‏است. براساس نتایج پژوهش، درک جهان نمایش نامه محمد رضایی راد در گرو ادراک پیوستگی این دو مفهوم و انواع تاثیرات آن‏ها بر یکدیگر در تلقی باختین از کرونوتوپ است. این قرایت کرونوتوپیک همچنین نشان داد نویسنده نمایش نامه علاوه بر کارکرد پی رنگ ساز/ روایت ساز، از مفهوم کرونوتوپ به مثابه استراتژی معنایی و شناختی سود برده‏ است؛ چنان که گویی زمان تاریخی گذشته بر زندگی سه نسل از انسان‏های حاضر در مکان نمایش نامه بدون حضور و قرارگیری در این پیوستار زمانی مکانی فاقد معنا و هویت خواهد بود. در این پژوهش، افزون بر بررسی نشانه‏ های زمانی و مکانی صریح و نشان‏دار، تلاش شده‏ است تا زمان مکان مندی متن با در نظر گرفتن زمان‏های شاخص، وقایع تاریخی و متغیرهای اجتماعی ارزیابی شود. با تحلیل کرونوتوپیک متن براساس یک بوطیقای تاریخی، به ‏رغم اینکه نشانه‏ های پیوستار زمانی مکانی واقع گرایانه را می‏توان در نخستین دوره گاه شمارانه نمایش نامه مشاهده کرد، دریافت می شود که مکانمندی سایر دوره ‏ها از نظر تاریخی، فاقد کرونوتوپ واقع گرایانه و عینی است و صرفا تمهیدی روایی به شمار می آید.